ΑΠΟΦΑΣΗ
Černý κ.α. κατά Τσεχικής Δημοκρατίας της 18.12.2025 (προσφ. αριθ. 37514/20 και 4 άλλες)
Βλ. εδώ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι προσφεύγοντες είναι πέντε δικηγόροι, που υπερασπίστηκαν τον Z. σε δύο παράλληλες ποινικές διαδικασίες στην Τσεχία, η μία για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, ψευδή κατηγορία και δωροδοκία και η άλλη για φοροδιαφυγή. Στις 2 Δεκεμβρίου 2016, κατά τη διάρκεια έρευνας στην οικία του πελάτη τους Z., η αστυνομία κατάσχεσε το κινητό τηλέφωνο και το tablet του. Οι συσκευές περιείχαν, μεταξύ άλλων, αλληλογραφία μεταξύ του Z. και των συνηγόρων του, σχέδια δικογράφων, σημειώσεις νομικής στρατηγικής και προπαρασκευαστικές σημειώσεις για την εξέταση μαρτύρων.
Το Δημοτικό Δικαστήριο του Brno διέταξε πραγματογνωμοσύνη για την εξαγωγή όλων των δεδομένων από τις συσκευές, συμπεριλαμβανομένων διαγραμμένων αρχείων και ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Ο Z. διατύπωσε αντιρρήσεις, τονίζοντας ότι οι συσκευές περιείχαν προνομιακό υλικό και ότι η εξαγωγή θα καθιστούσε τη στρατηγική υπεράσπισής του προσβάσιμη στον εισαγγελέα και τους συγκατηγορουμένους. Οι αντιρρήσεις του απορρίφθηκαν χωρίς αιτιολογία.
Έως τις 18 Φεβρουαρίου 2018 εξήχθησαν πάνω από 20.000 σελίδες υλικού, το οποίο τέθηκε στο φάκελο της δικογραφίας. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου διαβίβασε το περιεχόμενο σε δίσκους Blu-ray στον εισαγγελέα και σε όλους τους συγκατηγορουμένους. Σε δημόσια δήλωση, ο δικαστής ανέφερε ότι το περιεχόμενο των συσκευών αποτελούσε αποδεικτικό υλικό και ότι η ύπαρξη ιδιωτικής ή δικηγορικής αλληλογραφίας «δεν είχε καμία σημασία».
Οι προσφεύγοντες και ο πελάτης τους υπέβαλαν πολλαπλά αιτήματα αφαίρεσης του προνομιακού υλικού από τον φάκελο, τα οποία απορρίφθηκαν. Το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή τους ως προδήλως αβάσιμη, κρίνοντας ότι το δικαίωμα στην εμπιστευτικότητα των επικοινωνιών ανήκει στον κατηγορούμενο και όχι στον δικηγόρο. Σε αγωγή αποζημίωσης, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο αναγνώρισε την παρανομία της συμπεριφοράς του Δημοτικού Δικαστηρίου και επιδίκασε αποζημίωση. Το Εφετείο τροποποίησε την απόφαση, διατάσσοντας μόνο γραπτή συγγνώμη για τρεις εκ των προσφευγόντων.
Το ΕΔΔΑ εξέτασε την προσφυγή υπό τα άρθρα 8, 13 και 6 § 1 της ΕΣΔΑ.
Ως προς το άρθρο 8, το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι οι επικοινωνίες μεταξύ δικηγόρου και πελάτη απολαύουν ειδικής προστασίας. Διαπίστωσε ότι οι προσφεύγοντες δεν παραιτήθηκαν από τα δικαιώματά τους απλώς επειδή υπήρχε η υποθετική δυνατότητα τα δεδομένα που έστειλαν στη συσκευή του πελάτη τους να προωθηθούν σε τρίτους. Αντιθέτως, είχαν εύλογη προσδοκία ότι η ιδιωτικότητα των επικοινωνιών τους θα γινόταν σεβαστή. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το εθνικό νομικό πλαίσιο δεν ήταν επαρκώς σαφές και προβλέψιμο και δεν περιείχε επαρκείς διαδικαστικές εγγυήσεις για την προστασία της εμπιστευτικότητας των επικοινωνιών δικηγόρου-πελάτη κατά την εξέταση δεδομένων από κατασχεθείσες ηλεκτρονικές συσκευές. Η επέμβαση δεν ήταν «σύμφωνη με τον νόμο» κατά την έννοια του άρθρου 8 § 2.
Ως προς το άρθρο 13, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν στη διάθεσή τους αποτελεσματικό ένδικο μέσο που θα τους επέτρεπε να επιτύχουν την αφαίρεση του προνομιακού υλικού από τον φάκελο.
Ως προς το άρθρο 6 § 1, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο επέτρεψε την παρέμβαση του Δικηγορικού Συλλόγου χωρίς να κοινοποιήσει την αίτησή του στους προσφεύγοντες για να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους, κατά παραβίαση της αρχής της κατ’ αντιμωλία διαδικασίας.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση των άρθρων 8, 13 (σε συνδυασμό με το άρθρο 8) και 6 § 1 της ΕΣΔΑ και επιδίκασε 4.000 ευρώ σε κάθε προσφεύγοντα για ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 8,
Άρθρο 13 (σε συνδυασμό με άρθρο 8),
Άρθρο 6 § 1
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 8
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι οι επικοινωνίες μεταξύ δικηγόρου και πελάτη απολαύουν ειδικής προστασίας βάσει του άρθρου 8. Η παρακολούθηση και καταγραφή συνομιλίας μεταξύ δικηγόρου και πελάτη συνιστά σοβαρή επέμβαση στα δικαιώματα σεβασμού της «ιδιωτικής ζωής» και της «αλληλογραφίας». Η ειδική προστασία που παρέχεται στις επικοινωνίες δικηγόρου-πελάτη θα ήταν κενή περιεχομένου εάν δεν επεκτεινόταν στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες που αποθηκεύονται είτε στη συσκευή του δικηγόρου είτε στη συσκευή του πελάτη.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η τοποθέτηση των προνομιακών επικοινωνιών των προσφευγόντων στον φάκελο της δικογραφίας συνιστούσε επέμβαση στα δικαιώματά τους.
Ως προς τη νομιμότητα της επέμβασης, το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι η απαίτηση νομιμότητας υποδηλώνει ότι ένα μέτρο πρέπει να έχει νομική βάση στο εσωτερικό δίκαιο, ο όρος «νόμος» δε νοείται με την ουσιαστική και όχι με τυπική του έννοια. Ο νόμος πρέπει να είναι συμβατός με το κράτος δικαίου και προβλέψιμος στα αποτελέσματά του. Στο πλαίσιο της παρακολούθησης ιδιωτικών επικοινωνιών, το Δικαστήριο έχει τονίσει τη σημασία ύπαρξης επαρκών εγγυήσεων κατά της αυθαιρεσίας και της κατάχρησης, συμπεριλαμβανομένων ειδικών διαδικαστικών εγγυήσεων για την προστασία της εμπιστευτικότητας των επικοινωνιών δικηγόρου-πελάτη.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο νόμος που ρύθμιζε την εξαγωγή δεδομένων από κατασχεθείσες ηλεκτρονικές συσκευές προδήλως δεν ήταν ούτε επαρκώς σαφής και προβλέψιμος για εκείνους στους οποίους απευθυνόταν, ούτε περιείχε επαρκείς εγγυήσεις και διαδικαστικές εγγυήσεις για την προστασία της εμπιστευτικότητας των επικοινωνιών δικηγόρου-πελάτη.
Το ΕΔΔΑ παρατήρησε καταρχήν ότι καμία νομοθετική διάταξη δεν καθόριζε σαφώς και ειδικώς την απαγόρευση επιθεώρησης και αξιοποίησης προνομιακών δεδομένων που περιέχονται σε κατασχεθείσες ηλεκτρονικές συσκευές. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναγνώρισε ότι υπήρχε νομοθετικό κενό. Δεν ήταν επομένως επαρκώς σαφές ότι υπήρχε κανόνας εσωτερικού δικαίου που απαγόρευε την επιθεώρηση προνομιακών δεδομένων.
Κατά δεύτερον, το Δικαστήριο έκρινε ότι η έλλειψη σαφούς νομοθετικής ρύθμισης σήμαινε ότι ο νόμος δεν περιείχε καμία ειδική και προβλέψιμη διαδικασία διαλογής δεδομένων και διαχωρισμού του προνομιακού υλικού.
Η επέμβαση δεν ήταν «σύμφωνη με τον νόμο» κατά την έννοια του άρθρου 8 § 2 της ΕΣΔΑ.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 8
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι αποτελεσματικό ένδικο μέσο για παραβίαση του άρθρου 8 διά της τοποθέτησης προνομιακού υλικού στην ποινική δικογραφία σημαίνει δυνατότητα επανεξέτασης της νομιμότητας της ενέργειας και έκδοσης εντολής αφαίρεσης ή καταστροφής του προστατευόμενου υλικού εάν η ενέργεια κριθεί παράνομη.
Οι προσφεύγοντες δεν διέθεταν τέτοιο ένδικο μέσο. Η προσφυγή στο Δημοτικό Δικαστήριο του Brno δεν πληρούσε τα κριτήρια αποτελεσματικού ένδικου μέσου κυρίως επειδή δεν υπήρχε σαφής και προβλέψιμη νομική διαδικασία που να απαιτεί τη διαλογή δεδομένων και την αφαίρεση του προστατευόμενου υλικού.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 6 § 1
Το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι το δικαίωμα σε κατ’ αντιμωλία διαδικασία συνεπάγεται το δικαίωμα των διαδίκων να λάβουν γνώση και να σχολιάσουν όλα τα αποδεικτικά στοιχεία ή τις παρατηρήσεις που υποβάλλονται με σκοπό να επηρεάσουν την απόφαση του δικαστηρίου. Αυτή η απαίτηση εφαρμόζεται εξίσου σε μη δεσμευτικές γνωμοδοτήσεις που αποσκοπούν στην υποβοήθηση του δικαστηρίου.
Ο Δικηγορικός Σύλλογος της Τσεχίας υπέβαλε αίτηση παρέμβασης στη συνταγματική διαδικασία. Το Συνταγματικό Δικαστήριο έκανε δεκτή την αίτηση και ο Σύλλογος κατέστη διάδικος, με τα επιχειρήματά του να εξετάζονται χωρίς οι προσφεύγοντες να είχαν καμία ευκαιρία να σχολιάσουν είτε την αίτηση είτε την ουσία της παρέμβασης. Το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν αιτιολόγησε γιατί δεν κοινοποίησε την αίτηση στους άλλους διαδίκους.
Κατά το ΕΔΔΑ πρέπει να υφίστανται πολύ σοβαροί λόγοι για την παράλειψη κοινοποίησης παρατηρήσεων που έχουν γίνει δεκτές και περιληφθεί στον φάκελο για εξέταση από το δικαστήριο που πρόκειται να κρίνει την υπόθεση.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση και του άρθρου 6 § 1 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επιδίκασε σε κάθε προσφεύγοντα 4.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
Άρθρο 46
Το Δικαστήριο έκρινε σκόπιμο να υποδείξει ατομικά μέτρα στην παρούσα υπόθεση, τα οποία πρέπει να περιλαμβάνουν την αφαίρεση του προνομιακού υλικού από τον φάκελο της ποινικής δικογραφίας του πελάτη των προσφευγόντων. Επιπλέον, πρέπει να θεσπιστούν γενικά μέτρα που να θέσουν το νομικό πλαίσιο σε συμμόρφωση με τις αρχές που τέθηκαν στην παρούσα απόφαση.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ
«Η ειδική προστασία που παρέχεται στις επικοινωνίες δικηγόρου-πελάτη θα ήταν κενή περιεχομένου εάν δεν επεκτεινόταν στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες που αποθηκεύονται είτε στη συσκευή του δικηγόρου είτε στη συσκευή του πελάτη» (παρ. 62).
Βλ. εδώ για σχόλιο σχετικά με την απόφαση
