ΑΠΟΦΑΣΗ
Vujović και Lipa D.O.O. κατά Μαυροβουνίου (αριθ. 2) της 27.11.2025 (προσφ. αριθ. 43050/22)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι προσφεύγοντες είναι ο Milorad Vujović, γεννηθείς το 1956, και η εταιρεία περιορισμένης ευθύνης Lipa D.O.O., της οποίας είναι ιδρυτής, μοναδικός ιδιοκτήτης και διευθύνων σύμβουλος. Η υπόθεση αφορά τη δικαιότητα και τη διάρκεια διαδικασιών αφερεγγυότητας που κινήθηκαν σε βάρος της προσφεύγουσας εταιρείας.
Στις 27 Δεκεμβρίου 2013 το Εμποροδικείο της Ποντγκόριτσα κήρυξε την έναρξη διαδικασιών αφερεγγυότητας κατόπιν αιτήματος ενυπόθηκου πιστωτή (εταιρεία Χ). Η προσφεύγουσα εταιρεία άσκησε έφεση υποστηρίζοντας ότι ο ενυπόθηκος πιστωτής δεν είχε νομιμοποίηση να υποβάλει τέτοιο αίτημα σύμφωνα με τον Πτωχευτικό Κώδικα.
Ακολούθησε μακρά δικαστική διαμάχη. Μετά από προσφυγή στο ΕΔΔΑ το 2015 και διαπίστωση παραβίασης λόγω έλλειψης πρόσβασης σε δικαστήριο, οι διαδικασίες επαναλήφθηκαν. Το Εφετείο επικύρωσε επανειλημμένως την απόφαση κήρυξης αφερεγγυότητας. Ωστόσο, το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε τέσσερις φορές (3.11.2020, 25.5.2021, 22.2.2022, 11.7.2022) τις αποφάσεις του Εφετείου, κρίνοντας ότι η ερμηνεία του ήταν αυθαίρετη και ότι ο ενυπόθηκος πιστωτής δεν μπορούσε να θεωρηθεί πτωχευτικός πιστωτής και συνεπώς δεν νομιμοποιούνταν να αιτηθεί την κήρυξη αφερεγγυότητας.
Παρά τις επαναλαμβανόμενες ακυρωτικές αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το Εφετείο συμμορφώθηκε μόλις μετά την πέμπτη αναπομπή, στις 24 Νοεμβρίου 2022, αναπέμποντας τελικά την υπόθεση στο Εμποροδικείο, το οποίο στις 29 Νοεμβρίου 2022 απέρριψε το αίτημα της Χ ως απαράδεκτο. Στο μεταξύ, κατά τη διάρκεια των διαδικασιών αφερεγγυότητας, το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας της προσφεύγουσας εταιρείας είχε ήδη εκποιηθεί (συνολική αξία 3.317.847,31 ευρώ).
Το ΕΔΔΑ εξέτασε την προσφυγή υπό το πρίσμα του άρθρου 6 § 1 (δίκαιη δίκη και εύλογη διάρκεια) και του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 ως προς τη δικαιότητα λόγω της επαναλαμβανόμενης αυθαίρετης κρίσης του Εφετείου, παραβίαση του άρθρου 6 § 1 ως προς την εύλογη διάρκεια, και παραβίαση του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου γιατί η υπερβολική διάρκεια είχε άμεσο αντίκτυπο στα περιουσιακά δικαιώματα των προσφευγόντων, επιβάλλοντας υπέρμετρο ατομικό βάρος και διαταράσσοντας τη δίκαιη ισορροπία μεταξύ των ατομικών δικαιωμάτων και του γενικού συμφέροντος.
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε 4.680 ευρώ για ηθική βλάβη και 9.200 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο πρώτος προσφεύγων, Milorad Vujović, γεννήθηκε το 1956 και διαμένει στο Τσετίνιε. Η προσφεύγουσα εταιρεία, Lipa D.O.O., ιδρύθηκε το 2002. Ο πρώτος προσφεύγων είναι ιδρυτής, μοναδικός μέτοχος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας.
Στις 27 Δεκεμβρίου 2013 το Εμποροδικείο Ποντγκόριτσα κήρυξε την έναρξη διαδικασιών αφερεγγυότητας κατόπιν αιτήματος της εταιρείας Χ, ενυπόθηκου πιστωτή. Η προσφεύγουσα εταιρεία άσκησε έφεση, επικαλούμενη ότι ο ενυπόθηκος πιστωτής δεν νομιμοποιούνταν να υποβάλει τέτοιο αίτημα.
Μετά από αρχική απόρριψη της έφεσης και προσφυγή στο ΕΔΔΑ, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικαστήριο. Οι διαδικασίες επαναλήφθηκαν το 2018.
Ακολούθησαν τέσσερις κύκλοι αποφάσεων: κάθε φορά το Εφετείο επικύρωνε την απόφαση κήρυξης αφερεγγυότητας και κάθε φορά το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωνε την απόφαση αυτή ως αυθαίρετη, υπογραμμίζοντας ότι κατά τον κρίσιμο χρόνο ο νόμος δεν παρείχε στον ενυπόθηκο πιστωτή τη δυνατότητα να αιτηθεί κήρυξη αφερεγγυότητας.
Τελικώς, στις 24 Νοεμβρίου 2022, μετά την τέταρτη ακυρωτική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το Εφετείο συμμορφώθηκε και ανέπεμψε την υπόθεση. Στις 29 Νοεμβρίου 2022 το Εμποροδικείο απέρριψε το αίτημα της Χ. Η απόφαση επικυρώθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2023.
Κατά τη διάρκεια των διαδικασιών αφερεγγυότητας αναγνωρίστηκαν απαιτήσεις 70 πιστωτών συνολικού ύψους άνω των 19.600.000 ευρώ. Η συνολική αξία της περιουσίας που εκποιήθηκε ανήλθε σε 3.317.847,31 ευρώ.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 6 § 1
Άρθρο 1 Π.Π. 1
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 6 § 1 Δίκαιη δίκη
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι δεν αποτελεί δικαιοδοσία του να υποκαταστήσει τα εθνικά δικαστήρια στην ερμηνεία του εσωτερικού δικαίου. Ωστόσο, μπορεί να εξετάσει κατά πόσον οι αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων ήταν αυθαίρετες ή προδήλως παράλογες.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι παρόλο που οι αποφάσεις του Εφετείου που εκδόθηκαν μεταξύ 29 Νοεμβρίου 2018 και 15 Απριλίου 2022 δεν στερούνταν εντελώς αιτιολογίας, η αιτιολογία αυτή κρίθηκε τέσσερις φορές αυθαίρετη από το Συνταγματικό Δικαστήριο και ως εκ τούτου αντίθετη προς το άρθρο 6.
Το Δικαστήριο υιοθέτησε την ανάλυση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, η οποία ήταν πλήρης και πειστική. Μόνο μετά από τέσσερις αναπομπές και αφού είχε ήδη υποβληθεί η προσφυγή στο ΕΔΔΑ, το Εφετείο συμμορφώθηκε τελικώς με τις αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Ως προς την ιδιότητα του θύματος, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι προσφεύγοντες δεν την απώλεσαν, καθώς δεν τους παρασχέθηκε καμία αποκατάσταση για τη ζημία που υπέστησαν.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση του άρθρου 6 λόγω της επαναλαμβανόμενης ανεπαρκούς και αυθαίρετης κρίσης του Εφετείου.
Άρθρο 6 § 1 — Εύλογη διάρκεια
Το Δικαστήριο απέρριψε την ένσταση μη εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων. Έκρινε ότι η αίτηση ελέγχου δεν θα μπορούσε να επιταχύνει τη συνολική διάρκεια ούτε να αποτρέψει τις επαναλαμβανόμενες αναπομπές, ενώ η αγωγή δίκαιης ικανοποίησης δεν ήταν διαθέσιμη πριν την περάτωση των διαδικασιών.
Οι διαδικασίες διήρκεσαν έξι έτη, δύο μήνες και είκοσι μία ημέρες (αφαιρουμένου του χρόνου εκκρεμοδικίας ενώπιον του ΕΔΔΑ). Μολονότι δεν υπήρξαν μεμονωμένες μακρές περίοδοι αδράνειας, η συνολική διάρκεια οφειλόταν κυρίως στη σωρευτική επίδραση της επανειλημμένης μη συμμόρφωσης του Εφετείου με τις αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι η επανάληψη αναιρετικών αποφάσεων και αναπομπών μπορεί να αποκαλύπτει σοβαρή ανεπάρκεια του δικαστικού συστήματος.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση του άρθρου 6 § 1 λόγω υπερβολικής διάρκειας.
Άρθρο 1 Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι το άρθρο 1 Π.Π. 1 επιβάλλει στα Κράτη θετικές υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένης της υποχρέωσης να παρέχουν δικαστικές διαδικασίες με τις αναγκαίες εγγυήσεις. Οι εθνικές διαδικασίες πρέπει να παρέχουν στα πρόσωπα εύλογη δυνατότητα να προβάλουν αποτελεσματικά τους ισχυρισμούς τους.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η κήρυξη της αφερεγγυότητας είχε ως αποτέλεσμα την εκποίηση του μεγαλύτερου μέρους της περιουσίας της προσφεύγουσας εταιρείας. Το γεγονός ότι μόλις κατά την πέμπτη επανεξέταση το Εφετείο συμμορφώθηκε με τις αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου, ενώ στο μεταξύ είχε εκποιηθεί το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας, αποδεικνύει ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν πραγματική δυνατότητα αποτελεσματικής αμφισβήτησης της επέμβασης.
Η υπερβολική διάρκεια είχε άμεσο αντίκτυπο στα περιουσιακά δικαιώματα των προσφευγόντων, επιβάλλοντας υπέρμετρο ατομικό βάρος και διαταράσσοντας τη δίκαιη ισορροπία μεταξύ των ατομικών δικαιωμάτων και του γενικού συμφέροντος.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση του άρθρου 1 Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου λόγω αδυναμίας του Κράτους να εκπληρώσει τη θετική του υποχρέωση να εγκαθιδρύσει κατάλληλο δικαιοδοτικό φόρουμ.
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε 4.680 ευρώ για ηθική βλάβη και 9.200 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ
«Η επανάληψη αποφάσεων που αναιρούν προηγούμενες κρίσεις και αναπέμπουν την υπόθεση αποτελεί συνήθως αποτέλεσμα σφαλμάτων των κατωτέρων δικαστηρίων, και η επανάληψη τέτοιων αποφάσεων μπορεί να υποδηλώνει ανεπάρκεια του δικαστικού συστήματος» (παρ. 84).
ΣΧΟΛΙΟ
Η απόφαση αποτελεί σημαντική συμβολή στη νομολογία περί μη συμμόρφωσης δικαστηρίων με αποφάσεις ανώτατων/συνταγματικών δικαστηρίων και τις συνέπειες αυτής στα δικαιώματα του άρθρου 6 § 1 και του άρθρου 1 Π.Π. 1.
Η απόφαση επιβεβαιώνει τη νομολογία Sfântul Vasile Polonă Greek Catholic Parish κατά Ρουμανίας της 07.04.2009 (αριθμ. προσφ. 65965/01) και Lupeni Greek Catholic Parish κ.α. κατά Ρουμανίας [Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης] της 29.11.2016 (αριθμ. προσφ. 76943/11), όπου το Δικαστήριο έκρινε ότι οι επαναλαμβανόμενες αναιρέσεις και αναπομπές μπορούν να αποκαλύπτουν σοβαρή δυσλειτουργία του δικαστικού συστήματος.
Ως προς το άρθρο 1 Π.Π. 1, η απόφαση ακολουθεί τη γραμμή των υποθέσεων Sovtransavto Holding κατά Ουκρανίας της 25.07.2002 (αριθμ. προσφ. 48553/99) και Theo National Construct S.R.L. κατά Μολδαβίας της 11.10.2022 (αριθμ. προσφ. 72783/11), επιβεβαιώνοντας τη θετική υποχρέωση των Κρατών να παρέχουν κατάλληλο δικαιοδοτικό φόρουμ για την αποτελεσματική προστασία περιουσιακών δικαιωμάτων.
Συγκριτική Ανάλυση με νομολογία διεθνών δικαστηρίων
Η προσέγγιση του ΕΔΔΑ στην παρούσα υπόθεση παρουσιάζει ομοιότητες με τη νομολογία του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε υποθέσεις σχετικές με την αποτελεσματική δικαστική προστασία. Στην υπόθεση Furlan κ.α. κατά Αργεντινής της 31.08.2012, το Δικαστήριο τόνισε ότι η υπερβολική διάρκεια δικαστικών διαδικασιών μπορεί να συνιστά αυτοτελή παραβίαση του δικαιώματος στην περιουσία, ιδίως όταν η καθυστέρηση καθιστά την τελική απόφαση ουσιαστικά άνευ αντικειμένου.
Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, στο πλαίσιο του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, έχει επίσης τονίσει τη σημασία της συμμόρφωσης με δικαστικές αποφάσεις ως θεμελιώδες στοιχείο του κράτους δικαίου. Στο Γενικό Σχόλιο αριθ. 32 για το άρθρο 14, η Επιτροπή υπογράμμισε ότι η μη εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων μπορεί να συνιστά παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Η απόφαση είναι συνεπής με την πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ περί επαναλαμβανόμενων αναπομπών και μη συμμόρφωσης με αποφάσεις ανωτέρων δικαστηρίων.
Ταυτόχρονα είναι σημαντική γιατί καταδεικνύει με σαφήνεια ότι η επίμονη άρνηση ενός δικαστηρίου να συμμορφωθεί με αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου δεν συνιστά απλώς ζήτημα εσωτερικού δικαίου, αλλά μπορεί να θεμελιώσει παραβίαση τόσο του άρθρου 6 όσο και του άρθρου 1 Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου.
Αξιοσημείωτο είναι ότι το Δικαστήριο υιοθέτησε πλήρως την ανάλυση του εθνικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, αναγνωρίζοντάς την ως «πλήρη και πειστική», γεγονός που αναδεικνύει τη σημασία της αρχής της επικουρικότητας αλλά και τα όριά της όταν τα εθνικά δικαστήρια αδυνατούν να διασφαλίσουν τη συμμόρφωση με συνταγματικές επιταγές.
Συμπερασματικά, η απόφαση Vujović και Lipa D.O.O. (αριθ. 2) αποτελεί σημαντικό προηγούμενο για υποθέσεις όπου η επαναλαμβανόμενη μη συμμόρφωση δικαστηρίων με αποφάσεις ανώτερων δικαστικών οργάνων οδηγεί σε παρατεταμένη αβεβαιότητα και απώλεια περιουσιακών στοιχείων.
