ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τμήμα μείζονος συνθέσεως)
της 2ας Δεκεμβρίου 2025 (*)
« Προδικαστική παραπομπή – Διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός (ΕΕ) 1215/2012 – Άρθρο 7, σημείο 2 – Ειδική δωσιδικία των ενοχών εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας – Καθορισμός της κατά τόπον αρμοδιότητας δικαστηρίου ενός κράτους μέλους – Τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός – Τόπος επέλευσης της ζημίας – Αντιπροσωπευτική αγωγή με αίτημα την αποκατάσταση της ζημίας την οποία προξένησαν αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορές συνιστάμενες στη χρέωση από τον διαχειριστή διαδικτυακής πλατφόρμας, η οποία απευθύνεται σε όλους τους χρήστες σε ένα κράτος μέλος, υπερβολικών προμηθειών επί του τιμήματος των εφαρμογών και των ψηφιακών προϊόντων που διατίθενται προς πώληση μέσω της εν λόγω πλατφόρμας – Αγωγή η οποία ασκήθηκε από νομιμοποιούμενο φορέα για την υπεράσπιση των συλλογικών συμφερόντων πλειόνων χρηστών οι οποίοι δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν »
Στην υπόθεση C‑34/24,
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το rechtbank Amsterdam (πρωτοδικείο Άμστερνταμ, Κάτω Χώρες) με απόφαση της 20ής Δεκεμβρίου 2023, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 18 Ιανουαρίου 2024, στο πλαίσιο των δικών
Stichting Right to Consumer Justice,
Stichting App Stores Claims
κατά
Apple Distribution International Ltd,
Apple Inc.,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (τμήμα μείζονος συνθέσεως),
συγκείμενο από τους K. Lenaerts, Πρόεδρο, T. von Danwitz, Αντιπρόεδρο, F. Biltgen, I. Jarukaitis, M. L. Arastey Sahún, I. Ziemele, J. Passer, O. Spineanu-Matei (εισηγήτρια), M. Condinanzi, F. Schalin, προέδρους τμήματος, A. Kumin, N. Jääskinen, Z. Csehi, B. Smulders και S. Gervasoni, δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: M. Campos Sánchez-Bordona
γραμματέας: G. Chiapponi, διοικητικός υπάλληλος,
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως της 10ης Δεκεμβρίου 2024,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– το Stichting Right to Consumer Justice, εκπροσωπούμενο από τους M. van Bemmel και C. Jeloschek, advocaten,
– το Stichting App Stores Claims, εκπροσωπούμενο από τους R. Meijer και S. Timmerman, advocaten,
– οι Apple Distribution International Ltd και Apple Inc., εκπροσωπούμενες από την B. M. Katan, τον J. S. Kortmann και τον R. Wesseling, advocaten,
– η Ολλανδική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις E. M. M. Besselink, M. K. Bulterman και A. Hanje,
– η Πορτογαλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις C. Alves, P. Barros da Costa και J. Castello-Branco,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους S. Noë και W. Wils,
αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα, που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 27ης Μαρτίου 2025,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 2012, L 351, σ. 1).
2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ενδίκων διαφορών μεταξύ, αφενός, δύο ολλανδικών ιδρυμάτων που εδρεύουν στο Άμστερνταμ (Κάτω Χώρες), ήτοι του Stichting Right to Consumer Justice και του Stichting App Stores Claims, και, αφετέρου, των Apple Distribution International Ltd, ιρλανδικής εταιρίας, και Apple Inc., αμερικανικής εταιρίας (στο εξής, από κοινού: Apple), με αντικείμενο αγωγές με αίτημα να αναγνωριστεί ότι η συμπεριφορά των εναγομένων της κύριας δίκης είναι αντίθετη προς τον ανταγωνισμό και να υποχρεωθούν αυτές να αποκαταστήσουν τη ζημία την οποία φέρεται ότι προξένησε η συμπεριφορά τους αυτή.
Το νομικό πλαίσιο
Το δίκαιο της Ένωσης
3 Οι αιτιολογικές σκέψεις 15 και 16 του κανονισμού 1215/2012 έχουν ως εξής:
«(15) Οι κανόνες περί διεθνούς δικαιοδοσίας θα πρέπει να παρουσιάζουν υψηλό βαθμό προβλεψιμότητας και να βασίζονται στην αρχή της γενικής δωσιδικίας της κατοικίας του εναγομένου. Η δωσιδικία αυτή θα πρέπει να ισχύει πάντοτε, εκτός από μερικές συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου το επίδικο αντικείμενο ή η αυτονομία των διαδίκων δικαιολογεί άλλο συνδετικό στοιχείο. Η κατοικία των νομικών προσώπων πρέπει να καθορίζεται αυτοτελώς ώστε να αυξάνεται η διαφάνεια των κοινών κανόνων και να αποφεύγονται οι συγκρούσεις δικαιοδοσίας.
(16) Η δωσιδικία της κατοικίας του εναγομένου πρέπει να συμπληρωθεί από εναλλακτικές δωσιδικίες που θα ισχύουν λόγω του στενού συνδέσμου μεταξύ του δικαστηρίου και της διαφοράς ή για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Η ύπαρξη στενού συνδέσμου θα πρέπει να παρέχει ασφάλεια δικαίου και να αποφεύγεται το ενδεχόμενο ο εναγόμενος να ενάγεται ενώπιον δικαστηρίου κράτους μέλους το οποίο δεν μπορούσε ευλόγως να προβλέψει. Αυτό το στοιχείο είναι σημαντικό, ιδίως σε διαφορές που αφορούν εξωσυμβατικές υποχρεώσεις οι οποίες απορρέουν από παραβιάσεις της ιδιωτικότητας και του δικαιώματος της προσωπικότητας, περιλαμβανομένης της δυσφήμισης.»
4 Το κεφάλαιο II του κανονισμού 1215/2012, το οποίο φέρει τον τίτλο «Διεθνής δικαιοδοσία», περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το τμήμα 1, με τίτλο «Γενικές διατάξεις», και το τμήμα 2, με τίτλο «Ειδικές δικαιοδοσίες». Το άρθρο 4, παράγραφος 1, του κανονισμού 1215/2012 περιλαμβάνεται στο ως άνω τμήμα 1 και ορίζει τα εξής:
«Με την επιφύλαξη των διατάξεων του παρόντος κανονισμού, τα πρόσωπα που έχουν την κατοικία τους στο έδαφος κράτους μέλους ενάγονται ενώπιον των δικαστηρίων αυτού του κράτους μέλους, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους.»
5 Το άρθρο 5, παράγραφος 1, του κανονισμού 1215/2012 περιλαμβάνεται επίσης στο εν λόγω τμήμα 1 και προβλέπει τα εξής:
«Τα πρόσωπα που έχουν την κατοικία τους σε κράτος μέλος μπορούν να εναχθούν ενώπιον των δικαστηρίων άλλου κράτους μέλους μόνο σύμφωνα με τους κανόνες που περιλαμβάνονται στα τμήματα 2 έως 7 του παρόντος κεφαλαίου.»
6 Το άρθρο 7 του κανονισμού 1215/2012 περιλαμβάνεται στο τμήμα 2 του κεφαλαίου II και έχει ως εξής:
«Πρόσωπο που έχει την κατοικία του σε κράτος μέλος μπορεί να εναχθεί σε άλλο κράτος μέλος:
1) α) ως προς διαφορές εκ συμβάσεως, ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου όπου εκπληρώθηκε ή οφείλει να εκπληρωθεί η παροχή·
[…]
2) ως προς ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός·
[…]».
Το ολλανδικό δίκαιο
7 Ο Wet tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering teneinde de afwikkeling van massaschade in een collectieve actie mogelijk te maken (Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie) [νόμος περί τροποποιήσεως του αστικού κώδικα και του κώδικα πολιτικής δικονομίας προκειμένου να καταστεί δυνατός ο διακανονισμός των συλλογικών ζημιών στο πλαίσιο συλλογικής αγωγής (νόμος περί διακανονισμού των συλλογικών ζημιών μέσω συλλογικών αγωγών)], της 20ής Μαρτίου 2019 (Stb. 2019, αριθ. 130), άρχισε να ισχύει την 1η Ιανουαρίου 2020 και τροποποιήθηκε με ισχύ από την 25η Ιουνίου 2023 στο πλαίσιο της μεταφοράς στο ολλανδικό δίκαιο της οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Νοεμβρίου 2020, σχετικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών και για την κατάργηση της οδηγίας 2009/22/ΕΚ (ΕΕ 2020, L 409, σ. 1).
8 Το άρθρο 3:305a του Burgerlijk Wetboek (αστικού κώδικα), όπως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών των διαφορών της κύριας δίκης (στο εξής: BW), ορίζει τα εξής:
«1. Ίδρυμα ή ένωση που διαθέτει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα δύναται να ασκήσει αγωγή για την προάσπιση παρεμφερών συμφερόντων άλλων προσώπων, εφόσον έχει ως καταστατικό σκοπό την προστασία τέτοιου είδους συμφερόντων και τα συμφέροντα αυτά διασφαλίζονται επαρκώς.
[…]
3. Νομικό πρόσωπο της παραγράφου 1 ασκεί παραδεκτώς αγωγή μόνον εφόσον:
[…]
b. η αγωγή έχει αρκούντως στενό σύνδεσμο με την ολλανδική έννομη τάξη. Ο σύνδεσμος με την ολλανδική έννομη τάξη είναι αρκούντως στενός αν:
1° το νομικό πρόσωπο αποδεικνύει επαρκώς ότι ο τόπος συνήθους διαμονής της πλειονότητας των προσώπων στην προστασία των συμφερόντων των οποίων αποσκοπεί η αγωγή είναι οι Κάτω Χώρες· ή
2° ο εναγόμενος έχει την κατοικία του στις Κάτω Χώρες και από πρόσθετες περιστάσεις προκύπτει η ύπαρξη επαρκούς συνδέσμου με την ολλανδική έννομη τάξη· ή
3° το γεγονός ή τα γεγονότα που αφορά η αγωγή έλαβε ή έλαβαν χώρα στις Κάτω Χώρες·
[…]».
9 Το άρθρο 220, παράγραφος 1, του Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (κώδικα πολιτικής δικονομίας), όπως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών των διαφορών της κύριας δίκης (στο εξής: Rv), προβλέπει τα εξής:
«Αν ενώπιον άλλου ομοιόβαθμου τακτικού δικαστηρίου εκκρεμούν ήδη υποθέσεις μεταξύ των ίδιων διαδίκων και με το ίδιο αντικείμενο ή αν η υπόθεση είναι συναφής με εκκρεμή υπόθεση ενώπιον άλλου ομοιόβαθμου τακτικού δικαστηρίου, μπορεί να ζητηθεί η παραπομπή στο άλλο αυτό δικαστήριο. Στις υποθέσεις αυτές, το δικαστήριο μπορεί επίσης να παραπέμψει αυτεπαγγέλτως την υπόθεση, αφού ακούσει τους διαδίκους. Η παραπομπή επιτρέπεται και στην περίπτωση που η μία από τις υποθέσεις εκκρεμεί ενώπιον ειρηνοδικείου και η άλλη όχι.»
10 Τα άρθρα 1018 b έως 1018 f περιλαμβάνονται στον τίτλο 14a του Rv και προβλέπουν τους δικονομικούς κανόνες που διέπουν τις συλλογικές αγωγές.
11 Κατά το άρθρο 1018 c, παράγραφος 5, του Rv:
«Η συλλογική αγωγή εξετάζεται επί της ουσίας μόνον εφόσον το δικαστήριο κρίνει προηγουμένως:
a) ότι ο ενάγων εκπληρώνει τις προϋποθέσεις παραδεκτού του άρθρου 305a, παράγραφοι 1 έως 3, του βιβλίου 3 του [BW] ή τις προϋποθέσεις παραδεκτού που πρέπει να πληρούνται σύμφωνα με την παράγραφο 6 του παρόντος άρθρου·
b) ότι ο ενάγων αποδεικνύει επαρκώς ότι η διεξαγωγή της δίκης επί της συλλογικής αγωγής είναι πιο αποδοτική και αποτελεσματική σε σχέση με την άσκηση ατομικής αγωγής, διότι τα πραγματικά και νομικά ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν είναι αρκούντως κοινά, ότι ο αριθμός των προσώπων στην προστασία των συμφερόντων των οποίων αποσκοπεί η συλλογική αγωγή είναι επαρκής και, αν η αγωγή έχει αποζημιωτικό αίτημα, ότι τα πρόσωπα αυτά έχουν, ατομικά ή από κοινού, αρκούντως σημαντικό οικονομικό συμφέρον·
c) ότι η συλλογική αγωγή δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως προδήλως αβάσιμη κατά τον χρόνο υποβολής της διαφοράς ενώπιον του δικαστηρίου.
[…]»
12 Το άρθρο 1018 e του Rv ορίζει τα εξής:
«1. Το δικαστήριο ορίζει ως αποκλειστικό εκπρόσωπο των συμφερόντων τον πλέον κατάλληλο ενάγοντα μεταξύ εκείνων που άσκησαν συλλογική αγωγή δυνάμει του άρθρου 1018 c ή του άρθρου 1018 d […]
2. Επιπλέον, το δικαστήριο εξετάζει το ακριβές περιεχόμενο της συλλογικής αγωγής, την αυστηρά καθορισμένη ομάδα προσώπων των οποίων τα συμφέροντα προασπίζει ο αποκλειστικός εκπρόσωπος των συμφερόντων με τη συλλογική αγωγή και αν η σύνδεση της συλλογικής αγωγής με συγκεκριμένο τόπο δικαιολογεί την εκδίκαση της υπόθεσης από άλλο δικαστήριο.
3. Ο ενάγων που ορίζεται ως αποκλειστικός εκπρόσωπος των συμφερόντων ενεργεί στο πλαίσιο της δίκης υπέρ των συμφερόντων όλων των προσώπων που ανήκουν στην αυστηρά καθορισμένη ομάδα της παραγράφου 2 και ως εκπρόσωπος των εναγόντων που δεν έχουν οριστεί ως αποκλειστικοί εκπρόσωποι. Οι ενάγοντες που δεν έχουν οριστεί ως αποκλειστικοί εκπρόσωποι διατηρούν την ιδιότητα του διαδίκου. Ο αποκλειστικός εκπρόσωπος διενεργεί τις διαδικαστικές πράξεις. Το δικαστήριο μπορεί να ορίσει ότι οι ενάγοντες που δεν έχουν οριστεί ως αποκλειστικοί εκπρόσωποι μπορούν να διενεργούν διαδικαστικές πράξεις.
[…]»
Οι διαφορές της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα
13 Η Apple Inc. είναι η μητρική εταιρία της Apple Distribution International, η οποία ενεργεί ως αντιπρόσωπος της Apple Inc. και ως διανομέας των προϊόντων Apple εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
14 Η Apple είναι κατασκευαστής σειράς φορητών συσκευών, όπως το iPhone, το iPad και το iPod Touch (στο εξής: συσκευές Apple). Το λειτουργικό σύστημα που χρησιμοποιείται για τις συσκευές Apple είναι το iOS, το οποίο είναι προεγκατεστημένο σε αυτές και ενημερώνεται τακτικά.
15 Οι εφαρμογές και τα ενσωματωμένα σε αυτές ψηφιακά προϊόντα που προορίζονται για τις συσκευές Apple διατίθενται μέσω του App Store, μιας διαδικτυακής πλατφόρμας πωλήσεων την οποία έχει αναπτύξει και διαχειρίζεται η Apple και η οποία βρίσκεται από το 2009 κατά σύστημα εγκατεστημένη στις συσκευές Apple. Στο App Store διατίθενται δωρεάν και επί πληρωμή εφαρμογές, οι οποίες μπορούν να διαφέρουν ανάλογα με τη χώρα και αναπτύσσονται είτε από την Apple είτε από τρίτους (οι τελευταίοι θα αποκαλούνται στο εξής: προγραμματιστές). Οι πληρωμές για την αγορά των εφαρμογών πραγματοποιούνται κατ’ αρχήν μέσω του συστήματος πληρωμών του App Store.
16 Προκειμένου να διαθέτουν τις εφαρμογές τους προς πώληση στο App Store, στο οποίο αυτές προσφέρονται αποκλειστικά, οι προγραμματιστές πρέπει να συνάψουν σύμβαση με την Apple Inc. Η τιμή πώλησης των εφαρμογών διαμορφώνεται βάσει τιμοκαταλόγου τον οποίο καθορίζει η Apple και το τίμημα εισπράττεται μέσω του συστήματος πληρωμών του App Store. Η Apple παρακρατεί ως προμήθεια το 15 ή το 30 % του τιμήματος, ανάλογα με την περίπτωση. Το υπόλοιπο που προκύπτει μετά την αφαίρεση της προμήθειας αποδίδεται στους προγραμματιστές.
17 Οι χρήστες των συσκευών Apple πρέπει να δημιουργήσουν λογαριασμό χρήστη για να έχουν πρόσβαση στο App Store (στο εξής: Apple ID). Αν ένας χρήστης έχει Apple ID στο οποίο ως χώρα ή περιοχή έχουν οριστεί οι Κάτω Χώρες και επισκέπτεται το App Store, κατευθύνεται αυτόματα στο «διαδικτυακό κατάστημα» που έχει σχεδιαστεί ειδικά για τις Κάτω Χώρες (στο εξής: App Store NL). Οι χρήστες έχουν μεν θεωρητικά τη δυνατότητα να αλλάξουν τη χώρα που συνδέεται με τον λογαριασμό τους, αλλά για μια τέτοια μεταβολή πρέπει να αποδεχθούν νέους όρους και να έχουν έγκυρο μέσο πληρωμής στη χώρα αυτή.
18 Τα ενάγοντα της κύριας δίκης είναι ολλανδικά ιδρύματα τα οποία έχουν, μεταξύ άλλων, ως σκοπό, σύμφωνα με τα καταστατικά τους, τη δικαστική εκπροσώπηση και υπεράσπιση των συμφερόντων των προσώπων που υπήρξαν θύματα δόλιας ή αντίθετης προς τον ανταγωνισμό συμπεριφοράς και ιδίως παράνομης συμπεριφοράς μίας ή περισσότερων οντοτήτων που ανήκουν στον όμιλο Apple, καθώς και την επιδίωξη της αποκατάστασης της ζημίας που τα πρόσωπα αυτά έχουν υποστεί.
19 Τα ενάγοντα της κύριας δίκης άσκησαν ενώπιον του rechtbank Amsterdam (πρωτοδικείου Άμστερνταμ, Κάτω Χώρες), το οποίο είναι το αιτούν δικαστήριο, δύο αντιπροσωπευτικές αγωγές ζητώντας, αφενός, να αναγνωριστεί ότι οι εναγόμενες της κύριας δίκης είχαν ενεργήσει παρανόμως έναντι των χρηστών εφαρμογών για το λειτουργικό σύστημα iOS και, αφετέρου, να υποχρεωθούν αυτές να αποκαταστήσουν τη ζημία που προξένησαν κατ’ αυτόν τον τρόπο.
20 Προς στήριξη των αιτημάτων τους, τα ενάγοντα της κύριας δίκης υποστηρίζουν ότι η Apple κατέχει δεσπόζουσα θέση στην αγορά διανομής των εφαρμογών για τις συσκευές Apple και στο σύστημα πληρωμών του App Store. Καταχράται τη δεσπόζουσα θέση της εισπράττοντας υπερβολική προμήθεια, η οποία ανέρχεται στο 30 % του καταβαλλόμενου τιμήματος για την αγορά των εν λόγω εφαρμογών, κατά παράβαση του άρθρου 102 ΣΛΕΕ. Η Apple παραβαίνει επίσης το άρθρο 101 ΣΛΕΕ, προβαίνοντας σε κάθετο καθορισμό των τιμών. Λόγω αυτών των αντίθετων προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορών, οι χρήστες των εφαρμογών έχουν υποστεί ζημία.
21 Η Apple αμφισβητεί τη διεθνή δικαιοδοσία του αιτούντος δικαστηρίου για την εκδίκαση των διαφορών της κύριας δίκης και υποστηρίζει ότι το αιτούν δικαστήριο δεν μπορεί να κρίνει ότι έχει διεθνή δικαιοδοσία βάσει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, διότι το φερόμενο ως ζημιογόνο γεγονός δεν συνέβη στις Κάτω Χώρες και ειδικότερα στο Άμστερνταμ, δεδομένου ότι κανένα άξιο λόγου πραγματικό περιστατικό δεν έλαβε χώρα στο εν λόγω κράτος ή στη συγκεκριμένη πόλη. Επικουρικώς, η Apple υποστηρίζει ότι το αιτούν δικαστήριο έχει διεθνή δικαιοδοσία μόνον όσον αφορά τις αξιώσεις χρηστών οι οποίοι πραγματοποίησαν στο Άμστερνταμ αγορές από το App Store NL. Για όλες τις λοιπές αξιώσεις το αιτούν δικαστήριο δεν έχει ούτε διεθνή δικαιοδοσία ούτε κατά τόπον αρμοδιότητα βάσει της εν λόγω διάταξης.
22 Με παρεμπίπτουσα απόφαση της 16ης Αυγούστου 2023, το αιτούν δικαστήριο έκρινε ότι οι διαφορές της κύριας δίκης εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού 1215/2012 κατά το μέτρο που οι αγωγές στρέφονταν κατά της Apple Distribution International της οποίας η έδρα βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος, ήτοι στην Ιρλανδία. Αντιθέτως, το αιτούν δικαστήριο έκρινε ότι, όσον αφορά την Apple Inc., η διεθνής δικαιοδοσία και η κατά τόπον αρμοδιότητα πρέπει να καθοριστούν βάσει του εθνικού δικαίου.
23 Στο ανωτέρω πλαίσιο, το αιτούν δικαστήριο υπενθύμισε ότι, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 καθιερώνει τη διεθνή δικαιοδοσία του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη το γενεσιουργό γεγονός της προβαλλόμενης ζημίας και του δικαστηρίου του τόπου επέλευσης της ζημίας και, επομένως, ο ενάγων έχει την επιλογή να ασκήσει αγωγή κατά του εναγομένου ενώπιον ενός από τα δικαστήρια αυτά.
24 Όσον αφορά, κατά πρώτον, τον τόπο όπου συνέβη το γενεσιουργό γεγονός της προβαλλόμενης ζημίας, το αιτούν δικαστήριο διαπίστωσε ότι, ως προς την αιτίαση που αφορά παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ, δεν μπορούσε να θεμελιώσει τη διεθνή δικαιοδοσία του για την εκδίκαση των διαφορών της κύριας δίκης, δεδομένου ότι δεν προσδιορίζεται συγκεκριμένο γεγονός που να έχει λάβει χώρα στις Κάτω Χώρες και το οποίο να αφορά την οριστική σύναψη της φερόμενης σύμπραξης ή τη σύναψη συμφωνίας που να συνιστά αφ’ εαυτής το γενεσιουργό γεγονός της προβαλλόμενης ζημίας.
25 Αντιθέτως, ως προς την αιτίαση που αφορά παράβαση του άρθρου 102 ΣΛΕΕ, το αιτούν δικαστήριο εκτίμησε ότι, σύμφωνα με την απόφαση της 5ης Ιουλίου 2018, flyLAL-Lithuanian Airlines (C‑27/17, EU:C:2018:533), το γενεσιουργό γεγονός είχε συμβεί στις Κάτω Χώρες, δεδομένου ότι οι πράξεις με τις οποίες η Apple προέβη στην καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης της είχαν λάβει χώρα στο έδαφος του συγκεκριμένου κράτους μέλους. Ως προς το ζήτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο διαπίστωσε, εν συνόψει, ότι το App Store NL κάλυπτε ειδικά την ολλανδική αγορά και χρησιμοποιούσε την ολλανδική γλώσσα. Επιπλέον, το αιτούν δικαστήριο επισήμανε ότι η Apple Distribution International ενεργούσε ως αποκλειστικός διανομέας των εφαρμογών που δημιουργούσαν οι προγραμματιστές και ως παραγγελιοδόχος τους και ότι, στο πλαίσιο αυτό, διέθετε τις εφαρμογές αυτές μέσω του App Store NL.
26 Κατά συνέπεια, το αιτούν δικαστήριο έκρινε ότι έχει διεθνή δικαιοδοσία να εκδικάσει τις διαφορές της κύριας δίκης, κατά το μέτρο που αυτές αφορούν την προβαλλόμενη παράβαση του άρθρου 102 ΣΛΕΕ.
27 Όσον αφορά, κατά δεύτερον, τον τόπο επέλευσης της ζημίας, το αιτούν δικαστήριο διευκρίνισε ότι, στις διαφορές της κύριας δίκης, η αρχική και άμεση ζημία συνίστατο στο υπερβολικά υψηλό τίμημα που κατέβαλλαν οι χρήστες για την αγορά των εφαρμογών στο App Store NL.
28 Ως προς το ζήτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο παρατήρησε, κατ’ αρχάς, ότι η διάκριση μεταξύ των αιτιάσεων που αφορούν παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και των αιτιάσεων που αφορούν παράβαση του άρθρου 102 ΣΛΕΕ δεν ήταν κρίσιμη για τον προσδιορισμό του τόπου επέλευσης της προβαλλόμενης ζημίας.
29 Εν συνεχεία, το αιτούν δικαστήριο υπενθύμισε, βάσει ιδίως της απόφασης της 5ης Ιουλίου 2018, flyLAL-Lithuanian Airlines (C‑27/17, EU:C:2018:533), ότι σε περίπτωση κατά την οποία η αγορά που θίγεται από την αντίθετη προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορά βρίσκεται εντός του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου επήλθε η προβαλλόμενη ζημία, πρέπει να γίνεται δεκτό ότι ο τόπος επέλευσης της ζημίας βρίσκεται στο κράτος μέλος αυτό.
30 Τέλος, δεδομένου ότι η πλειονότητα των χρηστών που είχαν πραγματοποιήσει αγορές στο App Store NL κατοικούσαν ή ήταν εγκατεστημένοι στις Κάτω Χώρες και είχαν καταβάλει το τίμημα της πώλησης μέσω ολλανδικών τραπεζικών λογαριασμών, το αιτούν δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ζημία είχε επέλθει στις Κάτω Χώρες.
31 Κατά συνέπεια, το αιτούν δικαστήριο διαπίστωσε ότι έχει διεθνή δικαιοδοσία να εκδικάσει τις διαφορές της κύριας δίκης ως δικαστήριο του τόπου επέλευσης της ζημίας.
32 Εντούτοις, το αιτούν δικαστήριο διευκρινίζει ότι, μολονότι θεμελίωσε τη διεθνή δικαιοδοσία του για την εκδίκαση των διαφορών της κύριας δίκης, πρέπει επιπλέον να ερευνήσει την κατά τόπον αρμοδιότητά του, επειδή, σύμφωνα με την απόφαση της 15ης Ιουλίου 2021, Volvo κ.λπ. (C‑30/20, EU:C:2021:604), το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 απονέμει ευθέως και άμεσα τόσο τη διεθνή δικαιοδοσία όσο και την κατά τόπον αρμοδιότητα.
33 Προς τούτο, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, κατά πρώτον, πού βρίσκεται, στις Κάτω Χώρες, ο τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός ή επήλθε η προβαλλόμενη ζημία. Διαπιστώνει ότι από την απόφαση της 15ης Ιουλίου 2021, Volvo κ.λπ. (C‑30/20, EU:C:2021:604), προκύπτει ότι το κατά τόπον αρμόδιο δικαστήριο μπορεί να προσδιοριστεί βάσει του τόπου αγοράς ενός πράγματος ή, σε περίπτωση αγορών που πραγματοποιήθηκαν σε περισσότερους τόπους, βάσει του τόπου της έδρας του ζημιωθέντος. Εν προκειμένω, όσον αφορά αγορές που έγιναν μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας εφαρμογών των οποίων μεταφόρτωση μπορεί να γίνει οπουδήποτε στον κόσμο, είναι δυσχερής ο προσδιορισμός ενός τόπου αγοράς και, επομένως, το κατά τόπον αρμόδιο δικαστήριο πρέπει να προσδιοριστεί με βάση την έδρα του αγοραστή/χρήστη.
34 Εντούτοις, στις διαφορές της κύριας δίκης ένα τέτοιο συνδετικό στοιχείο θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την κατανομή της αρμοδιότητας για την εκδίκαση των αντιπροσωπευτικών αγωγών μεταξύ των δικαστηρίων των ένδεκα δικαστικών περιφερειών του Βασιλείου των Κάτω Χωρών, δεδομένου ότι τα δικαστήρια αυτά θα ήταν αρμόδια μόνον όσον αφορά τους αγοραστές/χρήστες που κατοικούν ή είναι εγκατεστημένοι στην περιφέρειά τους. Μια τέτοια κατάσταση θα αύξανε τον κίνδυνο έκδοσης αποκλινουσών μεταξύ τους αποφάσεων και θα έβλαπτε τόσο την οικονομία της δίκης όσο και την ορθή απονομή της δικαιοσύνης.
35 Κατά δεύτερον, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν το γεγονός ότι η αντιπροσωπευτική αγωγή ασκείται από νομικό πρόσωπο που εκπροσωπεί συλλογικά συμφέροντα καθιστά δυνατή τη θεμελίωση της κατά τόπον αρμοδιότητας για την εκδίκαση μιας τέτοιας αγωγής με βάση την έδρα του ή αν, σε μια τέτοια περίπτωση, κρίσιμα είναι άλλα συνδετικά στοιχεία. Ως προς το ζήτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν το γεγονός ότι οι επίμαχες στην κύρια δίκη αντιπροσωπευτικές αγωγές, οι οποίες ασκήθηκαν, δυνάμει του άρθρου 3:305a του BW, από νομικό πρόσωπο το οποίο δεν ενεργεί ως εκδοχέας ή εντολοδόχος, αλλά έχει δικαίωμα να ασκήσει αγωγή ιδίω ονόματι για απροσδιόριστο σύνολο προσώπων, έχει σημασία για τον καθορισμό της κατά τόπον αρμοδιότητας κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012.
36 Κατά τρίτον, στην περίπτωση κατά την οποία η ερμηνεία της τελευταίας αυτής διάταξης θα οδηγούσε στη θεμελίωση της αρμοδιότητας περισσότερων δικαστηρίων για την εκδίκαση των διαφορών της κύριας δίκης, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί αν, λαμβανομένου υπόψη ότι ο Ολλανδός νομοθέτης δεν ανέθεσε την αρμοδιότητα για την εκδίκαση των αντιπροσωπευτικών αγωγών σε ένα και μόνο εξειδικευμένο δικαστήριο, είναι δυνατή η εφαρμογή κανόνα του εθνικού δικαίου ο οποίος επιτρέπει τη συγκέντρωση, ενώπιον ενός και μόνον δικαστηρίου, της εκδίκασης περισσότερων αγωγών με το ίδιο αντικείμενο, οι οποίες είχαν ασκηθεί αρχικώς ενώπιον διαφορετικών δικαστηρίων.
37 Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το rechtbank Amsterdam (πρωτοδικείο Άμστερνταμ) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
«1) α) Ποιος τόπος πρέπει να χαρακτηριστεί ως τόπος της ζημιογόνου ενέργειας κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού [1215/2012], σε περίπτωση όπως η προκείμενη, στην οποία η φερόμενη κατάχρηση δεσπόζουσας θέσεως, κατά την έννοια του άρθρου 102 ΣΛΕΕ, έλαβε χώρα σε κράτος μέλος μέσω πωλήσεων που πραγματοποιήθηκαν μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας την οποία διαχειρίζεται η Apple και η οποία απευθύνεται σε ολόκληρο το κράτος μέλος, για την οποία η Apple [Distribution International] ενεργεί ως αποκλειστικός διανομέας και παραγγελιοδόχος του προγραμματιστή και εισπράττει προμήθεια επί του συνόλου των αγορών; Έχει σημασία εν προκειμένω το γεγονός ότι η διαδικτυακή πλατφόρμα είναι κατ’ αρχήν προσβάσιμη παγκοσμίως;
β) Έχει σημασία εν προκειμένω αν πρόκειται για αγωγή που ασκήθηκε δυνάμει του άρθρου 3:305a του [BW] από νομικό πρόσωπο το οποίο έχει ως σκοπό, ιδίω δικαιώματι, την εκπροσώπηση των συλλογικών συμφερόντων διαφόρων χρηστών που έχουν την κατοικία τους σε διαφορετικές δικαστικές περιφέρειες […] εντός κράτους μέλους;
γ) Εάν, βάσει του σκέλους αʹ (ή/και του σκέλους βʹ) του πρώτου προδικαστικού ερωτήματος, όχι μόνον ένα αλλά περισσότερα εθνικά δικαστήρια είναι κατά τόπον αρμόδια στο οικείο κράτος μέλος, αντιτίθεται το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού [1215/2012] στην εφαρμογή του εθνικού […] δικαίου που επιτρέπει την παραπομπή σε ένα και μόνον δικαστήριο αυτού του κράτους μέλους;
2) α) Μπορεί ο τόπος κατοικίας του χρήστη να χρησιμεύσει ως το μοναδικό συνδετικό στοιχείο για τον τόπο επέλευσης του ζημιογόνου αποτελέσματος κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού [1215/2012], σε περίπτωση όπως η προκειμένη, στην οποία η φερόμενη ζημία προκλήθηκε από την αγορά εφαρμογών […] μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας (App Store) την οποία διαχειρίζεται η Apple, για την οποία η Apple [Distribution International] ενεργεί ως αποκλειστικός διανομέας και παραγγελιοδόχος του προγραμματιστή και εισπράττει προμήθεια επί του συνόλου των αγορών (και εντός της οποίας έλαβε χώρα τόσο η προβαλλόμενη κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης κατά την έννοια του άρθρου 102 ΣΛΕΕ όσο και η φερόμενη παράβαση της απαγόρευσης των συμπράξεων κατά την έννοια του άρθρου 101 ΣΛΕΕ), και στην οποία περίπτωση δεν μπορεί να προσδιοριστεί ο τόπος όπου πραγματοποιήθηκαν οι αγορές; Ή, στην ως άνω περίπτωση, υπάρχουν και άλλα συνδετικά στοιχεία για τον προσδιορισμό του αρμόδιου δικαστηρίου;
β) Έχει σημασία εν προκειμένω αν πρόκειται για αγωγή που ασκήθηκε δυνάμει του άρθρου 3:305a του [BW] από νομικό πρόσωπο το οποίο έχει ως σκοπό, ιδίω δικαιώματι, την εκπροσώπηση των συλλογικών συμφερόντων διαφόρων χρηστών που έχουν την κατοικία τους σε διαφορετικές δικαστικές περιφέρειες […] εντός κράτους μέλους;
γ) Αν, βάσει του σκέλους αʹ (ή/και του σκέλους βʹ) του δεύτερου προδικαστικού ερωτήματος, είναι κατά τόπον αρμόδιο εθνικό δικαστήριο του οικείου κράτους μέλους το οποίο είναι αρμόδιο μόνον για τις αγωγές που αφορούν ορισμένους χρήστες σε αυτό το κράτος μέλος, ενώ για τις αγωγές που αφορούν άλλους χρήστες είναι κατά τόπον αρμόδια άλλα δικαστήρια του ίδιου κράτους μέλους, αντιτίθεται το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού [1215/2012] στην εφαρμογή του εθνικού […] δικαίου που επιτρέπει την παραπομπή σε ένα και μόνον δικαστήριο αυτού του κράτους μέλους;»
Επί των προδικαστικών ερωτημάτων
Επί του παραδεκτού
38 Το Stichting Right to Consumer Justice υποστηρίζει ότι τα υποβληθέντα προδικαστικά ερωτήματα μπορούν να κριθούν απαράδεκτα, δεδομένου ότι το αιτούν δικαστήριο έχει ήδη ερμηνεύσει και εφαρμόσει το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012. Επομένως, η απάντηση του Δικαστηρίου δεν είναι χρήσιμη στο αιτούν δικαστήριο για την επίλυση των ενώπιόν του διαφορών.
39 Ως προς το ζήτημα αυτό, υπενθυμίζεται ότι, στο πλαίσιο της διαδικασίας του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, το εθνικό δικαστήριο, το οποίο έχει επιληφθεί της διαφοράς της κύριας δίκης και φέρει την ευθύνη της μέλλουσας να εκδοθεί δικαστικής αποφάσεως, είναι αποκλειστικώς αρμόδιο να εκτιμήσει, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιομορφίες κάθε υπόθεσης, τόσο αν η προδικαστική απόφαση είναι αναγκαία για την έκδοση της δικής του απόφασης όσο και αν τα ερωτήματα τα οποία υποβάλλει στο Δικαστήριο είναι λυσιτελή. Κατά συνέπεια, εφόσον τα υποβληθέντα ερωτήματα άπτονται της ερμηνείας του δικαίου της Ένωσης, το Δικαστήριο υποχρεούται κατ’ αρχήν να απαντήσει. Ως εκ τούτου, τα προδικαστικά ερωτήματα που αφορούν το δίκαιο της Ένωσης τεκμαίρονται λυσιτελή. Επομένως, το Δικαστήριο μπορεί να απορρίψει αίτηση εθνικού δικαστηρίου μόνον όταν προκύπτει προδήλως ότι η ζητούμενη ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης δεν έχει καμία σχέση με το υποστατό ή με το αντικείμενο της διαφοράς της κύριας δίκης, όταν το πρόβλημα είναι υποθετικής φύσης ή, ακόμη, όταν το Δικαστήριο δεν διαθέτει τα πραγματικά και νομικά στοιχεία τα οποία είναι αναγκαία προκειμένου να δώσει χρήσιμη απάντηση στα ερωτήματα που του έχουν υποβληθεί (αποφάσεις της 13ης Ιουλίου 2000, Idéal tourisme, C‑36/99, EU:C:2000:405, σκέψη 20, και της 24ης Ιουνίου 2025, GR REAL, C‑351/23, EU:C:2025:474, σκέψη 45 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
40 Εν προκειμένω, αφού διαπίστωσε ότι τα ολλανδικά δικαστήρια, συμπεριλαμβανομένου του ιδίου, έχουν διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση των διαφορών της κύριας δίκης, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, κατ’ ουσίαν, ποιο από τα δικαστήρια αυτά έχει κατά τόπον αρμοδιότητα βάσει του τόπου όπου συνέβη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός ή του τόπου επέλευσης της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012.
41 Ως προς το ζήτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο, μολονότι εκθέτει ότι έχει διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση των αντιπροσωπευτικών αγωγών της κύριας δίκης εφόσον οι ζημιωθέντες χρήστες κατοικούν ή είναι εγκατεστημένοι εντός της περιφέρειάς του, εκτιμά ότι υφίσταται εύλογη αμφιβολία ως προς το αν μπορεί να θεμελιώσει στο άρθρο 7, σημείο 2, την κατά τόπον αρμοδιότητά του για την εκδίκαση των αγωγών αυτών όσον αφορά τους χρήστες που κατοικούν ή εδρεύουν μεν στις Κάτω Χώρες, αλλά εκτός της περιφέρειάς του.
42 Επομένως, τα υποβληθέντα προδικαστικά ερωτήματα δεν στερούνται λυσιτέλειας για την επίλυση των διαφορών της κύριας δίκης. Ως εκ τούτου, τα υποβληθέντα προδικαστικά ερωτήματα είναι παραδεκτά.
Επί της ουσίας
Προκαταρκτικές παρατηρήσεις
43 Υπενθυμίζεται ότι, στο μέτρο που ο κανονισμός 1215/2012 κατάργησε και αντικατέστησε τον κανονισμό (ΕΚ) 44/2001 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 2001, L 12, σ. 1), ο οποίος είχε αντικαταστήσει με τη σειρά του τη Σύμβαση της 27ης Σεπτεμβρίου 1968 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 1982, L 388, σ. 7), όπως τροποποιήθηκε με τις διαδοχικές συμβάσεις για την προσχώρηση των νέων κρατών μελών στη συγκεκριμένη Σύμβαση, η εκ μέρους του Δικαστηρίου ερμηνεία των διατάξεων των δύο τελευταίων νομοθετημάτων ισχύει και για τον κανονισμό 1215/2012, εφόσον οι διατάξεις αυτές μπορούν να χαρακτηρισθούν ως «ισοδύναμες» των διατάξεών του [απόφαση της 16ης Μαΐου 2024, Toplofikatsia Sofia (Έννοια της κατοικίας του εναγομένου), C‑222/23, EU:C:2024:405, σκέψη 49 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία]. Τούτο ισχύει μεταξύ άλλων στην περίπτωση του άρθρου 5, σημείο 3, της Σύμβασης της 27ης Σεπτεμβρίου 1968 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις και του κανονισμού 44/2001, αφενός, και του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, αφετέρου (απόφαση της 9ης Ιουλίου 2020, Verein für Konsumenteninformation, C‑343/19, EU:C:2020:534, σκέψη 22 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
44 Κατά πάγια νομολογία, ο κανόνας περί ειδικής βάσης διεθνούς δικαιοδοσίας του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, ο οποίος επιτρέπει στον ενάγοντα, κατά παρέκκλιση από τον προβλεπόμενο στο άρθρο 4 του εν λόγω κανονισμού γενικό κανόνα της δικαιοδοσίας των δικαστηρίων της κατοικίας του εναγομένου να ασκήσει αγωγή εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός, χρήζει αυτοτελούς και στενής ερμηνείας (αποφάσεις της 12ης Μαΐου 2021, Vereniging van Effectenbezitters, C‑709/19, EU:C:2021:377, σκέψη 24, και της 22ας Φεβρουαρίου 2024, FCA Italy και FPT Industrial, C‑81/23, EU:C:2024:165, σκέψη 23 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
45 Ο ως άνω κανόνας περί ειδικής βάσης διεθνούς δικαιοδοσίας στηρίζεται στην ύπαρξη ιδιαιτέρως στενού συνδέσμου μεταξύ της διαφοράς και του δικαστηρίου του τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός, συνδέσμου ο οποίος δικαιολογεί την απονομή διεθνούς δικαιοδοσίας στο εν λόγω δικαστήριο για λόγους ορθής απονομής της δικαιοσύνης και αποτελεσματικής οργανώσεως της δίκης (αποφάσεις της 16ης Ιουλίου 2009, Zuid-Chemie, C‑189/08, EU:C:2009:475, σκέψη 24, και της 22ας Φεβρουαρίου 2024, FCA Italy και FPT Industrial, C‑81/23, EU:C:2024:165, σκέψη 24 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
46 Πράγματι, στις περιπτώσεις ενοχών εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, το δικαστήριο του τόπου όπου επήλθε το ζημιογόνο γεγονός είναι συνήθως το πλέον κατάλληλο να αποφανθεί, ιδίως για λόγους εγγύτητας προς τη διαφορά, καθώς και ευχέρειας συλλογής των αποδείξεων (βλ. αποφάσεις της 1ης Οκτωβρίου 2002, Henkel, C‑167/00, EU:C:2002:555, σκέψη 46, και της 22ας Φεβρουαρίου 2024, FCA Italy και FPT Industrial, C‑81/23, EU:C:2024:165, σκέψη 25 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
47 Υπενθυμίζεται επίσης ότι η έννοια του «τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός» αφορά τόσο τον τόπο επέλευσης της ζημίας όσο και τον τόπο όπου συνέβη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός, οπότε ο εναγόμενος μπορεί να εναχθεί, κατ’ επιλογήν του ενάγοντος, ενώπιον του δικαστηρίου του ενός ή του άλλου εκ των δύο αυτών τόπων (αποφάσεις της 30ής Νοεμβρίου 1976, Bier, 21/76, EU:C:1976:166, σκέψεις 24 και 25, και της 6ης Οκτωβρίου 2021, Sumal, C‑882/19, EU:C:2021:800, σκέψη 65 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία). Και οι δύο αυτοί τόποι μπορούν, από απόψεως διεθνούς δικαιοδοσίας, να αποτελέσουν σημαντικά συνδετικά στοιχεία της διαφοράς με το δικάζον δικαστήριο, δεδομένου ότι εκάτερος των τόπων αυτών είναι ικανός, αναλόγως των περιστάσεων, να παράσχει ιδιαιτέρως χρήσιμα στοιχεία όσον αφορά τη διεξαγωγή της αποδεικτικής διαδικασίας και την οργάνωση της δίκης (απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2011, eDate Advertising κ.λπ., C‑509/09 και C‑161/10, EU:C:2011:685, σκέψη 41 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
48 Στη νομολογία του σχετικά με τον προσδιορισμό του τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός στην περίπτωση περιουσιακής ζημίας που προκλήθηκε λόγω καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης, κατά την έννοια του άρθρου 102 ΣΛΕΕ, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός έγκειται στην πραγμάτωση της καταχρηστικής εκμετάλλευσης, δηλαδή στις πράξεις που τελεί η δεσπόζουσα επιχείρηση προκειμένου να τη θέσει σε εφαρμογή, μεταξύ άλλων προσφέροντας και εφαρμόζοντας ιδιαιτέρως χαμηλές τιμές εντός της οικείας αγοράς (πρβλ. απόφαση της 5ης Ιουλίου 2018, flyLAL-Lithuanian Airlines, C‑27/17, EU:C:2018:533, σκέψη 52).
49 Όσον αφορά τον τόπο επέλευσης της ανωτέρω ζημίας, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι, σε περίπτωση κατά την οποία η αγορά που θίγεται από την αντίθετη προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορά βρίσκεται εντός του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου υποστηρίζεται ότι επήλθε η προβαλλόμενη ζημία, πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο τόπος επέλευσης της ζημίας βρίσκεται σε αυτό το κράτος μέλος. Το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι η λύση αυτή, η οποία στηρίζεται στη σύγκλιση των δύο αυτών στοιχείων, πληροί τους σκοπούς της εγγύτητας και της προβλεψιμότητας των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας. Πράγματι, αφενός, τα δικαστήρια του κράτους μέλους εντός του οποίου βρίσκεται η θιγόμενη αγορά είναι στην καλύτερη θέση να επιληφθούν τέτοιων αγωγών αποζημιώσεως και, αφετέρου, επιχείρηση που επιδίδεται σε συμπεριφορά αντίθετη προς τον ανταγωνισμό μπορεί ευλόγως να αναμένει να εναχθεί ενώπιον των δικαστηρίων του τόπου στον οποίο η συμπεριφορά αυτή νόθευσε τους κανόνες περί υγιούς ανταγωνισμού (πρβλ. απόφαση της 5ης Ιουλίου 2018, flyLAL-Lithuanian Airlines, C‑27/17, EU:C:2018:533, σκέψη 40).
50 Το Δικαστήριο έχει κρίνει επίσης ότι από το ίδιο το γράμμα του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 προκύπτει ότι η διάταξη αυτή απονέμει ευθέως και άμεσα τόσο τη διεθνή δικαιοδοσία όσο και την κατά τόπον αρμοδιότητα στο δικαστήριο του τόπου επέλευσης της ζημίας (απόφαση της 15ης Ιουλίου 2021, Volvo κ.λπ., C‑30/20, EU:C:2021:604, σκέψη 33).
Επί του δευτέρου προδικαστικού ερωτήματος, υπό αʹ και βʹ
51 Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, υπό αʹ και βʹ, το οποίο πρέπει να εξεταστεί πρώτο, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί πώς πρέπει να ερμηνευθεί το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 προκειμένου να καθοριστεί, εντός αγοράς κράτους μέλους η οποία φέρεται να θίγεται από αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορές συνιστάμενες στη χρέωση, από τον διαχειριστή διαδικτυακής πλατφόρμας η οποία απευθύνεται σε όλους τους εγκατεστημένους στο εν λόγω κράτος μέλος χρήστες, υπερβολικής προμήθειας επί του τιμήματος των διατιθέμενων προς πώληση μέσω της εν λόγω διαδικτυακής πλατφόρμας εφαρμογών και ενσωματωμένων σε αυτές ψηφιακών προϊόντων, το δικαστήριο που είναι, βάσει του τόπου επέλευσης της ζημίας, κατά τόπον αρμόδιο για την εκδίκαση αντιπροσωπευτικής αγωγής ασκηθείσας από νομιμοποιούμενο φορέα για την υπεράσπιση των συλλογικών συμφερόντων πλειόνων χρηστών οι οποίοι δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν.
52 Επισημαίνεται προκαταρκτικώς ότι, όπως προκύπτει από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως και με την επιφύλαξη της εκτίμησης των πραγματικών περιστατικών η οποία εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο, η προβαλλόμενη ζημία στις διαφορές της κύριας δίκης συνίσταται, κατ’ ουσίαν, στην πρόσθετη επιβάρυνση των χρηστών των συσκευών Apple κατά την αγορά εφαρμογών από το App Store NL, λόγω της μετακύλισης στο τίμημα που κατέβαλαν μιας υπερβολικής προμήθειας την οποία επιβάλλει η Apple στους προγραμματιστές.
53 Με την παρεμπίπτουσα απόφαση της 16ης Αυγούστου 2023, το αιτούν δικαστήριο έκρινε επίσης ότι, τουλάχιστον ως προς την αιτίαση που αφορά παράβαση του άρθρου 102 ΣΛΕΕ, η θιγόμενη αγορά από τις αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορές τις οποίες προβάλλουν τα ενάγοντα της κύριας δίκης αντιστοιχεί στην ολλανδική αγορά, δεδομένου ότι εκτίμησε, εν συνόψει, ότι το App Store NL είχε σχεδιαστεί ειδικά για τη συγκεκριμένη αγορά, ότι χρησιμοποιούσε την ολλανδική γλώσσα για να προτείνει εφαρμογές προς πώληση στους χρήστες που είχαν Apple ID στο οποίο ως χώρα είχαν οριστεί οι Κάτω Χώρες και ότι η Apple Distribution International ενεργούσε ως αποκλειστικός διανομέας και παραγγελιοδόχος των εφαρμογών στην εν λόγω πλατφόρμα.
54 Όσον αφορά, κατά πρώτον, τη φύση της προβαλλόμενης ζημίας, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ, αφενός, της αρχικής ζημίας, η οποία απορρέει άμεσα από το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός και της οποίας ο τόπος επέλευσης μπορεί να θεμελιώσει τη διεθνή δικαιοδοσία βάσει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, και, αφετέρου, των συνακόλουθων ζημιογόνων συνεπειών οι οποίες δεν δύνανται να θεμελιώσουν διεθνή δικαιοδοσία βάσει της διάταξης αυτής (απόφαση της 22ας Φεβρουαρίου 2024, FCA Italy και FPT Industrial, C‑81/23, EU:C:2024:165, σκέψη 28 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία). Μολονότι γίνεται δεκτό ότι η έννοια «τόπος όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός», κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης, μπορεί να καλύπτει τόσο τον τόπο όπου επήλθε η ζημία όσο και τον τόπο όπου συνέβη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός, η έννοια αυτή δεν μπορεί εντούτοις να ερμηνευθεί τόσο ευρέως ώστε να καλύπτει κάθε τόπο στον οποίο θα μπορούσαν να γίνουν αισθητές οι επιζήμιες συνέπειες ενός γεγονότος που έχει ήδη προκαλέσει ζημία η οποία έχει πράγματι επέλθει σε άλλον τόπο (απόφαση της 19ης Σεπτεμβρίου 1995, Marinari, C‑364/93, EU:C:1995:289, σκέψη 14).
55 Ως προς το ζήτημα αυτό, όπως διαπίστωσε το αιτούν δικαστήριο, ζημία η οποία συνίσταται κατ’ ουσίαν στην πρόσθετη επιβάρυνση λόγω της επιβολής υψηλών προμηθειών στους προγραμματιστές οι οποίες μετακυλίονται στο τίμημα που χρεώνεται στους τελικούς χρήστες των εφαρμογών για το λειτουργικό σύστημα iOS φαίνεται να απορρέει άμεσα από τις αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορές που προβάλλουν τα ενάγοντα της κύριας δίκης και αποτελεί άμεση ζημία, ικανή να θεμελιώσει, κατ’ αρχήν, τη διεθνή δικαιοδοσία και την κατά τόπον αρμοδιότητα των δικαστηρίων του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου επέρχεται.
56 Όσον αφορά, κατά δεύτερον, τον τόπο επέλευσης της ζημίας αυτής, όπως υπενθυμίζεται στη σκέψη 49 της παρούσας απόφασης, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι όταν η αγορά που θίγεται από την επίμαχη αντίθετη προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορά βρίσκεται στο κράτος μέλος στο έδαφος του οποίου επήλθε η προβαλλόμενη ζημία, πρέπει να γίνει δεκτό, για τον προσδιορισμό της διεθνούς δικαιοδοσίας ενός δικαστηρίου, ότι ο τόπος επέλευσης της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, βρίσκεται στο εν λόγω κράτος μέλος.
57 Κατ’ εφαρμογήν της νομολογίας αυτής, το αιτούν δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα ολλανδικά δικαστήρια έχουν διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση των διαφορών της κύριας δίκης.
58 Εντούτοις, λαμβάνοντας υπόψη την εκτιθέμενη στη σκέψη 50 της παρούσας απόφασης ερμηνεία του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 από το Δικαστήριο, κατά την οποία η διάταξη αυτή απονέμει ευθέως και άμεσα τόσο τη διεθνή δικαιοδοσία όσο και την κατά τόπον αρμοδιότητα, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται ποιο ή ποια από τα ολλανδικά δικαστήρια είναι κατά τόπον αρμόδια για την εκδίκαση της διαφοράς.
59 Ως προς το ζήτημα αυτό, υπενθυμίζεται ότι, όσον αφορά αγωγή με αίτημα την αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε από αθέμιτες συμφωνίες για τον καθορισμό και την αύξηση των τιμών υλικών αγαθών, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι, σε αγορά θιγόμενη από τις συμφωνίες αυτές, έχει διεθνή δικαιοδοσία και είναι κατά τόπον αρμόδιο να εκδικάσει, ως δικαστήριο του τόπου επέλευσης της ζημίας, μια τέτοια αγωγή είτε το δικαστήριο εντός της περιφέρειας του οποίου το νομικό πρόσωπο που θεωρεί ότι ζημιώθηκε αγόρασε τα αγαθά τα οποία αφορούν οι εν λόγω συμφωνίες είτε, σε περίπτωση που η επιχείρηση αυτή πραγματοποίησε αγορές σε περισσότερους τόπους, το δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται η έδρα του εν λόγω νομικού προσώπου (πρβλ. απόφαση της 15ης Ιουλίου 2021, Volvo κ.λπ., C‑30/20, EU:C:2021:604, σκέψη 43).
60 Εν προκειμένω, παρατηρείται, πρώτον, ότι τα ανωτέρω κριτήρια σύνδεσης δεν μπορούν να εφαρμοστούν mutatis mutandis στην περίπτωση, όπως η επίμαχη στις διαφορές της κύριας δίκης, αγοράς ψηφιακών προϊόντων σε διαδικτυακή πλατφόρμα από ακαθόριστο αριθμό φυσικών και/ή νομικών προσώπων τα οποία δεν προσδιορίζονται κατά την άσκηση της αγωγής.
61 Επομένως, οι δυσχέρειες εφαρμογής των εν λόγω κριτηρίων σύνδεσης επιβάλλουν την προσαρμογή τους, προκειμένου να διαφυλαχθεί η πρακτική αποτελεσματικότητα του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 και να διευκολυνθεί η ορθή απονομή της δικαιοσύνης.
62 Εν προκειμένω, κατά το μέτρο που το App Store NL έχει σχεδιαστεί ειδικά για την ολλανδική αγορά και χρησιμοποιεί την ολλανδική γλώσσα για να προτείνει προς πώληση στους χρήστες που έχουν Apple ID στο οποίο ως χώρα έχουν οριστεί οι Κάτω Χώρες εφαρμογές εκ των οποίων ορισμένες έχουν δημιουργηθεί ειδικά για την ολλανδική αγορά, μπορεί να γίνει δεκτό, για τον προσδιορισμό του τόπου επέλευσης της ζημίας, βάσει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, ότι ο ψηφιακός χώρος τον οποίο συνιστά το App Store NL και στο πλαίσιο του οποίου πραγματοποιήθηκαν οι αγορές αντιστοιχεί στο σύνολο του εδάφους του εν λόγω κράτους. Επομένως, η ζημία λόγω αγοράς που πραγματοποιήθηκε στον εν λόγω ψηφιακό χώρο μπορεί να επέλθει στο έδαφος του εν λόγω κράτους μέλους, τούτο δε ανεξαρτήτως του τόπου στον οποίο βρισκόταν ο χρήστης όταν πραγματοποίησε την αγορά.
63 Δεύτερον, επιβάλλεται επίσης η διαπίστωση ότι, σε αντίθεση με την επίμαχη συλλογική αγωγή στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση της 21ης Μαΐου 2015, CDC Hydrogen Peroxide (C‑352/13, EU:C:2015:335), τα ενάγοντα της κύριας δίκης δεν επιδιώκουν την ικανοποίηση αξιώσεων αποζημίωσης τις οποίες τους έχουν εκχωρήσει πρόσωπα που έχουν προσδιοριστεί ως θύματα συμπεριφοράς αντίθετης προς τον ανταγωνισμό.
64 Πράγματι, όπως προκύπτει από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως, δυνάμει του ολλανδικού δικαίου, ίδρυμα ή ένωση που ασκεί αντιπροσωπευτική αγωγή ενεργεί ως ανεξάρτητος φορέας υπεράσπισης των συμφερόντων προσώπων τα οποία, μολονότι δεν κατονομάζονται, έχουν παρόμοια συμφέροντα. Συνεπώς, τα ενάγοντα της κύριας δίκης ασκούν ίδιο δικαίωμα, ήτοι ένα δικαίωμα εκπροσώπησης και προάσπισης των συλλογικών συμφερόντων μιας «αυστηρά καθορισμένης ομάδας» αποτελούμενης από πρόσωπα τα οποία δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν, ήτοι από τους χρήστες, είτε καταναλωτές είτε επαγγελματίες, οι οποίοι αγόρασαν εφαρμογές, που είχαν δημιουργήσει οι προγραμματιστές, από το App Store NL αποκτώντας σε αυτό πρόσβαση μέσω του Apple ID τους όπου ως χώρα είχαν οριστεί οι Κάτω Χώρες και των οποίων η κατοικία ή η έδρα, όσον αφορά την πλειονότητα των εν λόγω χρηστών, μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε σε ολόκληρο το έδαφος του συγκεκριμένου κράτους.
65 Η ομάδα αυτή πρέπει να καθορίζεται με επαρκή ακρίβεια ώστε να παρέχεται στους ενδιαφερομένους η δυνατότητα να διατυπώσουν την άποψή τους όσον αφορά την έκβαση της οικείας διαδικασίας και, εφόσον συντρέχει περίπτωση, να λάβουν αποζημίωση. Ως προς το ζήτημα αυτό, η Ολλανδική Κυβέρνηση διευκρίνισε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι η έκβαση αντιπροσωπευτικής αγωγής για την προάσπιση των συλλογικών συμφερόντων προσώπων τα οποία δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν, δεσμεύει τα εγκατεστημένα στις Κάτω Χώρες πρόσωπα τα οποία ανήκουν στην ομάδα αυτή και τα οποία δεν έχουν δηλώσει τη βούλησή τους να απόσχουν από την εν λόγω διαδικασία.
66 Υπό τις συνθήκες αυτές, δεν μπορεί να απαιτείται από ένα δικαστήριο, προκειμένου να διαπιστώσει αν είναι κατά τόπον αρμόδιο να επιληφθεί τέτοιας αντιπροσωπευτικής αγωγής ως δικαστήριο του τόπου επέλευσης της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, να προσδιορίσει συγκεκριμένα για κάθε φερόμενο ως ζημιωθέντα τον ακριβή τόπο επέλευσης της ζημίας που αυτός ενδεχομένως υπέστη, δεδομένου ότι οι ζημιωθέντες δεν έχουν προσδιοριστεί ατομικώς κατά τον χρόνο που το δικαστήριο αυτό ερευνά την αρμοδιότητά του, ούτε να προσδιορίσει το ίδιο την ταυτότητα ενός ή ορισμένων από τους ζημιωθέντες.
67 Τέλος, πρέπει να διευκρινιστεί ότι, αντιθέτως προς όσα επισημαίνει η Apple με τις γραπτές παρατηρήσεις της, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι η αδυναμία προσδιορισμού του τόπου επέλευσης της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, για κάθε πρόσωπο που φέρεται ως θύμα αντίθετης προς τον ανταγωνισμό συμπεριφοράς συνεπάγεται τη μη εφαρμογή της διάταξης αυτής. Πράγματι, όπως διευκρινίζεται στη σκέψη 62 της παρούσας απόφασης, ο τόπος επέλευσης της ζημίας αντιστοιχεί εν προκειμένω σε σαφώς καθορισμένο γεωγραφικό χώρο, ήτοι το σύνολο του εδάφους που καλύπτει η θιγόμενη από τις αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορές αγορά και, επομένως, δεν πρόκειται για αδυναμία καθορισμού του τόπου επέλευσης της ζημίας η οποία θα μπορούσε ενδεχομένως να δικαιολογήσει την εφαρμογή της γενικής δωσιδικίας που προβλέπει το άρθρο 4, παράγραφος 1, του κανονισμού 1215/2012, ήτοι εκείνης της κατοικίας του εναγομένου (βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 19ης Φεβρουαρίου 2002, Besix, C‑256/00, EU:C:2002:99, σκέψεις 49 και 50).
68 Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι σε περιπτώσεις όπως αυτές της κύριας δίκης, όλα τα δικαστήρια που είναι καθ’ ύλην αρμόδια για την εκδίκαση αντιπροσωπευτικής αγωγής ασκούμενης από νομιμοποιούμενο φορέα για την υπεράσπιση των συλλογικών συμφερόντων πλειόνων χρηστών οι οποίοι δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν, έχουν διεθνή δικαιοδοσία και κατά τόπον αρμοδιότητα, ως δικαστήρια του τόπου επέλευσης της ζημίας, κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, για την εκδίκαση της αντιπροσωπευτικής αγωγής στο σύνολό της.
69 Το ως άνω συμπέρασμα συνάδει προς τους σκοπούς που επιδιώκει ο κανονισμός 1215/2012.
70 Υπενθυμίζεται συναφώς ότι ο προσδιορισμός του τόπου επέλευσης της ζημίας προκειμένου να καθοριστεί το δικαστήριο εντός των κρατών μελών που είναι αρμόδιο για την εκδίκαση αγωγής αποζημίωσης λόγω αντίθετων προς των ανταγωνισμό συμπεριφορών πρέπει να ανταποκρίνεται στους σκοπούς της εγγύτητας και της προβλεψιμότητας των κανόνων περί διεθνούς δικαιοδοσίας και κατά τόπον αρμοδιότητας, καθώς και της ορθής απονομής της δικαιοσύνης, οι οποίοι υπενθυμίζονται στις αιτιολογικές σκέψεις 15 και 16 του κανονισμού 1215/2012 (πρβλ. απόφαση της 15ης Ιουλίου 2021, Volvo κ.λπ., C‑30/20, EU:C:2021:604, σκέψη 38 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
71 Όσον αφορά τον σκοπό της εγγύτητας μεταξύ του επιληφθέντος δικαστηρίου και του αντικειμένου της διαφοράς, επισημαίνεται ότι οι ιδιαιτερότητες των αντιπροσωπευτικών αγωγών της κύριας δίκης οδηγούν, κατ’ ουσίαν, το δικαστήριο που καλείται να αποφανθεί επ’ αυτών στην εξέταση της ύπαρξης της προβαλλόμενης ζημίας σε σχέση με την αυστηρώς καθορισμένη ομάδα που αποτελείται από τους μη προσδιοριζόμενους, αλλά δυνάμενους να προσδιοριστούν χρήστες οι οποίοι υπέστησαν το ίδιο είδος ζημίας λόγω αντίθετων προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορών που εκδηλώθηκαν στο σύνολο του επίμαχου εδάφους. Κατά συνέπεια, κάθε δικαστήριο που είναι καθ’ ύλην αρμόδιο να εξετάσει μια τέτοια αντιπροσωπευτική αγωγή έχει την ίδια εγγύτητα προς το αντικείμενο της αγωγής.
72 Το ως άνω συμπέρασμα πληροί επίσης την απαίτηση προβλεψιμότητας, δεδομένου ότι παρέχει τη δυνατότητα τόσο στον ενάγοντα όσο και στον εναγόμενο να προσδιορίσουν τα δικαστήρια που έχουν διεθνή δικαιοδοσία και κατά τόπον αρμοδιότητα. Όσον αφορά, εν προκειμένω, την Apple Distribution International, κατά το μέτρο που το App Store NL στοχεύει ειδικά την ολλανδική αγορά, είναι προβλέψιμο ότι αντιπροσωπευτική αγωγή αποζημίωσης για τις αγορές που πραγματοποιήθηκαν στην εν λόγω πλατφόρμα μπορεί να ασκηθεί ενώπιον κάθε καθ’ ύλην αρμόδιου ολλανδικού δικαστηρίου.
73 Το ως άνω συμπέρασμα ανταποκρίνεται επίσης στις απαιτήσεις της ορθής απονομής της δικαιοσύνης, κατά το μέτρο που καθιστά δυνατή τόσο την αποτελεσματική δικονομική μεταχείριση της υπόθεσης, τη διεξαγωγή των αποδείξεων και την εκτίμηση των αποδεικτικών στοιχείων από ένα μόνο δικαστήριο, ήτοι το καθ’ ύλην αρμόδιο ολλανδικό δικαστήριο ενώπιον του οποίου προσέφυγε ο νομιμοποιούμενος φορέας για την υπεράσπιση των συλλογικών συμφερόντων πλειόνων χρηστών οι οποίοι δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν, καθώς και την αποτροπή του ενδεχομένου έκδοσης αποκλινουσών μεταξύ τους αποφάσεων.
74 Επ’ αυτού, υπογραμμίζεται ότι, λαμβανομένων υπόψη των ιδιαιτεροτήτων των υποθέσεων που εμπίπτουν στο δίκαιο του ανταγωνισμού και, πιο συγκεκριμένα, του γεγονότος ότι η άσκηση αγωγών αποζημίωσης λόγω παράβασης του δικαίου του ανταγωνισμού απαιτεί, κατ’ αρχήν, τη διενέργεια πολύπλοκης ανάλυσης πραγματικών περιστατικών και οικονομικών στοιχείων, η ύπαρξη, στο εθνικό δίκαιο, μηχανισμών που καθιστούν δυνατή τη συλλογική διεκδίκηση των ατομικών αξιώσεων είναι δυνατόν να διευκολύνει τόσο την άσκηση του δικαιώματος αποζημίωσης των ζημιωθέντων (πρβλ. απόφαση της 28ης Ιανουαρίου 2025, ASG 2, C‑253/23, EU:C:2025:40, σκέψη 85) όσο και το έργο του επιλαμβανόμενου δικαστηρίου. Στο πλαίσιο του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, η τεχνική πολυπλοκότητα των κανόνων που εφαρμόζονται στις αγωγές αποζημίωσης για παραβάσεις των διατάξεων του δικαίου του ανταγωνισμού μπορεί συνεπώς να συνηγορεί υπέρ της συγκέντρωσης αρμοδιοτήτων (απόφαση της 15ης Ιουλίου 2021, Volvo κ.λπ., C‑30/20, EU:C:2021:604, σκέψη 37 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία), ιδίως όταν οι κανόνες αυτοί συνδέονται με πρακτικές φορέων εκμετάλλευσης ψηφιακών πλατφορμών.
75 Η διάταξη αυτή δεν αποκλείει συνεπώς την εφαρμογή εθνικών κανόνων που έχουν σκοπό τη συγκέντρωση των υποθέσεων ενώπιον ενός μόνο δικαστηρίου, μεταξύ άλλων στην περίπτωση κατά την οποία νομιμοποιούμενοι φορείς έχουν ασκήσει αγωγές ενώπιον περισσότερων εθνικών δικαστηρίων (πρβλ. απόφαση της 15ης Ιουλίου 2021, Volvo κ.λπ., C‑30/20, EU:C:2021:604, σκέψη 35).
76 Λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των ανωτέρω σκέψεων, στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, υπό αʹ και βʹ, πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012 έχει την έννοια ότι, εντός αγοράς κράτους μέλους η οποία φέρεται να θίγεται από αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορές, συνιστάμενες στη χρέωση, από τον διαχειριστή διαδικτυακής πλατφόρμας η οποία απευθύνεται σε όλους τους εγκατεστημένους στο εν λόγω κράτος μέλος χρήστες, υπερβολικής προμήθειας επί του τιμήματος των διατιθέμενων προς πώληση μέσω της εν λόγω διαδικτυακής πλατφόρμας εφαρμογών και ενσωματωμένων σε αυτές ψηφιακών προϊόντων, όλα τα δικαστήρια του συγκεκριμένου κράτους μέλους που είναι καθ’ ύλην αρμόδια για την εκδίκαση αντιπροσωπευτικής αγωγής ασκούμενης από νομιμοποιούμενο φορέα για την υπεράσπιση των συλλογικών συμφερόντων πλειόνων χρηστών οι οποίοι δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν, και οι οποίοι είχαν αγοράσει ψηφιακά προϊόντα από τη διαδικτυακή πλατφόρμα, έχουν διεθνή δικαιοδοσία και κατά τόπον αρμοδιότητα, ως δικαστήρια του τόπου επέλευσης της ζημίας, για την εκδίκαση της αντιπροσωπευτικής αγωγής ως προς όλους τους ανωτέρω χρήστες.
Επί του πρώτου προδικαστικού ερωτήματος και του δευτέρου προδικαστικού ερωτήματος, υπό γʹ
77 Με την επιφύλαξη της εξακρίβωσης των πραγματικών περιστατικών η οποία εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο, από την απάντηση που δόθηκε στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, υπό αʹ και βʹ, προκύπτει ειδικότερα ότι το αιτούν δικαστήριο έχει, ως δικαστήριο του τόπου επέλευσης της ζημίας κατά την έννοια του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού 1215/2012, διεθνή δικαιοδοσία και κατά τόπον αρμοδιότητα για την εκδίκαση των ενώπιόν του αντιπροσωπευτικών αγωγών ως προς όλους τους χρήστες που αγόρασαν εφαρμογές στο App Store NL. Επομένως, παρέλκει η εξέταση του ζητήματος αν το αιτούν δικαστήριο θα μπορούσε επίσης να θεμελιώσει τη διεθνή δικαιοδοσία και την κατά τόπον αρμοδιότητά του με βάση το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός, κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης, ή αν εθνικός κανόνας ο οποίος επιτρέπει τη συγκέντρωση ενώπιον ενός και μόνον δικαστηρίου της εκδίκασης πλειόνων αντιπροσωπευτικών αγωγών με το ίδιο αντικείμενο, οι οποίες είχαν ασκηθεί αρχικώς ενώπιον διαφορετικών δικαστηρίων, θα έθιγε την πρακτική αποτελεσματικότητα της ίδιας διάταξης.
78 Ως εκ τούτου, παρέλκει η απάντηση στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα και στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, υπό γʹ.
Επί των δικαστικών εξόδων
79 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τμήμα μείζονος συνθέσεως) αποφαίνεται:
Το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις,
έχει την έννοια ότι:
εντός αγοράς κράτους μέλους η οποία φέρεται να θίγεται από αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπεριφορές, συνιστάμενες στη χρέωση, από τον διαχειριστή διαδικτυακής πλατφόρμας η οποία απευθύνεται σε όλους τους εγκατεστημένους στο εν λόγω κράτος μέλος χρήστες, υπερβολικής προμήθειας επί του τιμήματος των διατιθέμενων προς πώληση μέσω της εν λόγω διαδικτυακής πλατφόρμας εφαρμογών και ενσωματωμένων σε αυτές ψηφιακών προϊόντων, όλα τα δικαστήρια του συγκεκριμένου κράτους μέλους που είναι καθ’ ύλην αρμόδια για την εκδίκαση αντιπροσωπευτικής αγωγής ασκούμενης από νομιμοποιούμενο φορέα για την υπεράσπιση των συλλογικών συμφερόντων πλειόνων χρηστών οι οποίοι δεν προσδιορίζονται, αλλά μπορούν να προσδιοριστούν, και οι οποίοι είχαν αγοράσει ψηφιακά προϊόντα από τη διαδικτυακή πλατφόρμα, έχουν διεθνή δικαιοδοσία και κατά τόπον αρμοδιότητα, ως δικαστήρια του τόπου επέλευσης της ζημίας, για την εκδίκαση της αντιπροσωπευτικής αγωγής ως προς όλους τους ανωτέρω χρήστες.
(υπογραφές)
