ΑΠΟΦΑΣΗ
Fajstavr κατά Τσεχικής Δημοκρατίας της 16.10.2025 (προσφ. αριθ. 48303/21)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο προσφεύγων, Τσέχος υπήκοος, καταδικάστηκε για διακίνηση ναρκωτικών σε δέκα έτη κάθειρξη τον Σεπτέμβριο του 2019. Η καταδίκη του βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην κατάθεση της συγκατηγορούμενής του N.M., η οποία είχε λάβει το καθεστώς «συνεργαζόμενου κατηγορούμενου» σύμφωνα με το άρθρο 178α του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας της Τσεχικής Δημοκρατίας.
Η N.M. ενοχοποίησε τον προσφεύγοντα κατά την ανάκρισή της στις 20 Ιουλίου 2016, ισχυριζόμενη ότι είχε οργανώσει μαζί με τον O.K. δύο ταξίδια στην Ελβετία για μεταφορά ναρκωτικών τον Απρίλιο και Ιούνιο του 2015. Ως αντάλλαγμα για τη συνεργασία της με τις αρχές και την παροχή πληροφοριών για το οργανωμένο έγκλημα, η N.M. καταδικάστηκε σε τρία μόλις έτη φυλάκισης αντί της προβλεπόμενης ποινής κάθειρξης δέκα έως δεκαοκτώ ετών.
Ο προσφεύγων προσέβαλε ανεπιτυχώς την καταδίκη του στα εθνικά δικαστήρια, υποστηρίζοντας ότι η κατάθεση της N.M. ήταν αναξιόπιστη λόγω του κινήτρου της να καταδικαστεί σε μειωμένη ποινή. Παρουσίασε άλλοθι για τις ημερομηνίες των φερόμενων αδικημάτων, το οποίο όμως κρίθηκε αβάσιμο από τα δικαστήρια.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η διαδικασία συνοδεύτηκε από επαρκείς διαδικαστικές εγγυήσεις. Ο προσφεύγων γνώριζε την ταυτότητα της N.M. και το καθεστώς της ως συνεργαζόμενης κατηγορούμενης, ο δικηγόρος του παρέστη σε όλες τις ανακρίσεις της και είχε τη δυνατότητα να της υποβάλει ερωτήσεις. Επιπλέον, η κατάθεσή της επιβεβαιώθηκε από άλλα αποδεικτικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων τηλεφωνικών καταγραφών, έρευνας στην κατοικία του O.K. και πληροφοριών από τις ελβετικές αρχές.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η χρήση της κατάθεσης συνεργαζόμενου κατηγορούμενου δεν καθιστά αυτόματα τη δίκη άδικη, εφόσον συνοδεύεται από επαρκείς εγγυήσεις και επιβεβαιωτικά στοιχεία.
Το ΕΔΔΑ δεν διαπίστωσε κατά πλειοψηφία (6 προς 1)παραβίαση της δίκαιης δίκης (άρθρο 6 παρ. 1) και απέρριψε την προσφυγή.
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων γεννήθηκε το 1957 και ζει στην Jihlava της Τσεχικής Δημοκρατίας. Στις 13 Ιουλίου 2016, η αστυνομία απήγγειλε κατηγορίες κατά της N.M. για διακίνηση ναρκωτικών, η οποία ομολόγησε σε μεγάλο βαθμό τις κατηγορίες.
Στις 20 Ιουλίου 2016, κατά τη δεύτερη ανάκρισή της, η N.M. συμπλήρωσε την προηγούμενη κατάθεσή της δηλώνοντας ότι το δεύτερο ταξίδι της στην Ελβετία τον Απρίλιο του 2015 είχε οργανωθεί τόσο από τον O.K. όσο και από τον προσφεύγοντα, οι οποίοι είχαν έρθει στο διαμέρισμά της, συσκεύασαν τα ναρκωτικά και τα τοποθέτησαν σε βαλίτσα πριν την οδηγήσουν στην Πράγα για να πάρει το λεωφορείο. Κατά την επιστροφή της από την Ελβετία, την περίμεναν στην Πράγα και παρέλαβαν χρήματα από αυτήν.
Στις 20 Νοεμβρίου 2016, η αστυνομία απήγγειλε ποινικές κατηγορίες κατά της N.M., του O.K. και του προσφεύγοντος για το ιδιαίτερα σοβαρό αδίκημα της παρασκευής και διακίνησης παράνομων ναρκωτικών, τελεσθέν από εγκληματική οργάνωση μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου 2015.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 6 παρ. 1 (δίκαιη δίκη – ποινικό σκέλος)
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο υπενθύμισε ότι η χρήση καταθέσεων μαρτύρων με αντάλλαγμα ασυλία ή άλλα πλεονεκτήματα αποτελεί σημαντικό εργαλείο στον αγώνα κατά της σοβαρής εγκληματικότητας. Ωστόσο, τέτοιες καταθέσεις είναι από τη φύση τους είναι επιδεκτικές χειραγώγησης και μπορεί να δοθούν αποκλειστικά για την απόκτηση των προσφερόμενων πλεονεκτημάτων.
Στην προκειμένη περίπτωση, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι:
α) ο προσφεύγων και ο δικηγόρος του γνώριζαν την ταυτότητα της N.M. και το καθεστώς της ως συνεργαζόμενης κατηγορούμενης από την αρχή,
β) ο δικηγόρος του προσφεύγοντος συμμετείχε στις ανακρίσεις της N.M. και είχε τη δυνατότητα να τη ρωτήσει,
γ) η N.M. παρουσιάστηκε στη δίκη, επιβεβαίωσε τις καταθέσεις της και απάντησε σε ερωτήσεις,
δ) τα δικαστήρια εξέτασαν προσεκτικά την αξιοπιστία της κατάθεσής της και
ε) υπήρχαν επιβεβαιωτικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένης της κατάθεσης του J.J. ότι ο προσφεύγων ήταν παρών όταν συσκευάζονταν τα ναρκωτικά.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταδίκη του προσφεύγοντος δεν βασίστηκε σε αποδεικτικά στοιχεία για τα οποία δεν μπόρεσε να ασκήσει επαρκώς τα δικαιώματα υπεράσπισής του και ότι η συνολική δικαιότητα της διαδικασίας δεν υπονομεύθηκε.
Με έξι ψήφους έναντι μίας, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ.
ΜΕΙΟΨΗΦΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
Ο Δικαστής Serghides διαφώνησε με την απόφαση της πλειοψηφίας ότι δεν υπήρξε παραβίαση του Άρθρου 6 § 1 της ΕΣΔΑ. Υποστήριξε ότι η καταδίκη του προσφεύγοντα για διακίνηση ναρκωτικών, η οποία βασίστηκε αποφασιστικά στη μαρτυρία συγκατηγορούμενης που είχε λάβει το καθεστώς «συνεργαζόμενου κατηγορουμένου» με αντάλλαγμα σημαντική μείωση ποινής (από 10-18 έτη σε 3 έτη), παραβίασε τη θεμελιώδη αρχή της δίκαιης δίκης.
Ο Δικαστής ανέπτυξε την «κανονιστική προσέγγιση της δικονομικής δικαιοσύνης» (principled/normative view of procedural fairness) σε αντίθεση με την «συγκριτική προσέγγιση» (qualified procedural fairness view) που εφαρμόζει η νομολογία του ΕΔΔΑ. Σύμφωνα με την κανονιστική προσέγγιση:
Κάθε εγγύηση του Άρθρου 6 είναι αδιαίρετη και μη διαπραγματεύσιμη – δεν μπορεί να «εξισορροπηθεί» με άλλους παράγοντες
Η αρχή της ακεραιότητας (integrity) απαιτεί συνοχή και συνέπεια στη δίκη
Υπάρχει σιωπηρή εγγύηση ότι η ποινική δίκη πρέπει να είναι απαλλαγμένη από θεμελιώδη ελαττώματα που μολύνουν το σύνολο της διαδικασίας
Η μαρτυρία συνεργαζόμενου κατηγορουμένου με αντάλλαγμα όφελος συνιστά τέτοιο θεμελιώδες ελάττωμα
Ο Δικαστής επεσήμανε ότι η αρχή “nemo debet esse testis in propria mercede” (κανείς δεν πρέπει να καταθέτει με αντάλλαγμα το προσωπικό του όφελος) παραβιάστηκε και ότι καμία νομοθετική ρύθμιση δεν μπορεί να καταστήσει δίκαιη μια εκ θεμελίων άδικη διαδικασία.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ
«Η χρήση αυτών των ειδών καταθέσεων δεν αρκεί από μόνη της για να καταστήσει τη διαδικασία άδικη. Αυτό εξαρτάται από τις ιδιαίτερες περιστάσεις κάθε υπόθεσης» (παράγραφος 45 της απόφασης).
ΣΧΟΛΙΟ
Η απόφαση αυτή εντάσσεται στην εξελισσόμενη νομολογία του Δικαστηρίου σχετικά με τη χρήση καταθέσεων από συνεργαζόμενους κατηγορούμενους ή μάρτυρες που λαμβάνουν πλεονεκτήματα. Το Δικαστήριο ακολούθησε την προσέγγιση που είχε υιοθετήσει στην υπόθεση Xenofontos κ.α. κατά Κύπρου της 25.10.2022 (προσφ. αριθ. 68725/16 και 2 άλλες).
Σε αντίθεση με τις υποθέσεις Adamčo κατά Σλοβακίας της 12.11.2019 (προσφ. αριθ. 45084/14) και Erik Adamčo κατά Σλοβακίας της 01.06.2023 (προσφ. αριθ. 19990/20), όπου οι συνεργαζόμενοι είχαν λάβει πρακτικά ασυλία, στην παρούσα υπόθεση η N.M. καταδικάστηκε σε τριετή κάθειρξη.
Το Δικαστήριο εφάρμοσε τα κριτήρια που είχε θέσει για την αξιολόγηση τέτοιων καταθέσεων, εξετάζοντας κατά πόσο, η υπεράσπιση γνώριζε την ταυτότητα του μάρτυρα, υπήρχε γνώση της συμφωνίας με την εισαγγελία, τα εγχώρια δικαστήρια επανεξέτασαν τη συμφωνία, η υπεράσπιση είχε τη δυνατότητα να εξετάσει τον μάρτυρα και επιβεβαιώθηκαν τα στοιχεία της κατάθεσης από άλλα αποδεικτικά στοιχεία.
Συγκριτική Ανάλυση με νομολογία διεθνών δικαστηρίων
Η προσέγγιση του ΕΔΔΑ διαφέρει από αυτή του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Castillo Petruzzi κ.ά. κατά Περού της 30.05.1999 (Series C No. 52) [https://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_52_ing.pdf], όπου το Δικαστήριο έδειξε μεγαλύτερη αυστηρότητα απέναντι στη χρήση καταθέσεων από συγκατηγορούμενους.
Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στην υπόθεση Singarasa κατά Σρι Λάνκα της 21.07.2004 (CCPR/C/81/D/1033/2001) τόνισε την ανάγκη ιδιαίτερης προσοχής όταν καταθέσεις συγκατηγορουμένων αποτελούν το κύριο αποδεικτικό στοιχείο.
ΣΧΟΛΙΟ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΙΟΨΗΦΙΑΣ
Η μειοψηφική άποψη του Δικαστή Serghides αποτελεί σημαντική θεωρητική συμβολή στη νομολογία του ΕΔΔΑ, προτείνοντας έναν πιο αυστηρό τρόπο ερμηνείας του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη. Η επίκλησή του στις αρχές του Dworkin περί ακεραιότητας του δικαίου και η ανάλυση της δικονομικής δικαιοσύνης ως κανονιστικής και όχι απλώς διαδικαστικής έννοιας προσφέρει ένα εναλλακτικό ερμηνευτικό πλαίσιο που θα μπορούσε να ενισχύσει την προστασία των δικονομικών εγγυήσεων.
